Jolanta Brach-Czaina

---

Życiorys

Jolanta Brach-Czaina, jak sama siebie określa, to córka Ireny, wnuczka Bronisławy oraz prawnuczka Ludwiki. Jej życie rozpoczęło się w Warszawie. W 1955 roku ukończyła Liceum im. Klementyny Hoffmanowej, a następnie, w latach 1955–1957, podjęła studia z zakresu fizyki. Z czasem jednak zdecydowała się na zmianę kierunku, przenosząc się na studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim. Dodatkowo, studiowała także reżyserię w Międzynarodowym Uniwersytecie Teatralnym w Paryżu.

W Szkole Nauk Społecznych Instytutu Filozofii i Socjologii PAN prowadziła seminarium pod tytułem „Kobiecość i męskość w kulturze współczesnej”, co zaowocowało publikacją książki „Od kobiety do mężczyzny i z powrotem. Rozważania o płci w kulturze”, wydanej w 1997 roku. Zajmowała również stanowisko wykładowcy na Uniwersytecie w Białymstoku, gdzie pełniła funkcję kierownika Zakładu Wychowania Estetycznego na Wydziale Pedagogiki i Psychologii, który powstał w 1978. W 1995 roku, za jej kadencji, zakład otrzymał nową nazwę – Zakład Kulturoznawstwa. Swoją karierę zawodową kontynuowała także na SWPS Uniwersytecie Humanistycznospołecznym w Warszawie.

Do jej dorobku literackiego należy kilka książek, w tym „Szczeliny istnienia” (1992) oraz „Błony umysłu” (2003). Pierwsza z tych publikacji zdobyła wyróżnienie Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek w 1994 roku, zyskując miano „biblii feminizmu” oraz uznanie jako jedna z najważniejszych prac filozoficznych ostatnich lat.

„Jej wydany w 1992 esej Szczeliny istnienia był wydarzeniem literackim najwyższej rangi. Entuzjastycznie odebrany przez krytyków i wyróżniony nagrodą Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek cieszył się ogromnym zainteresowaniem publiczności. Czytelnicy przyjmowali tę książkę w sposób niezwykle osobisty. Wydawało się, że przemawia ona różnymi językami egzystencji, że opisuje rozmaite doświadczenia – matki, więźnia, ofiary, umierającego i przychodzącego na świat. W istocie esej Brach-Czainy mówił o egzystencji, o tym, co znaczy, że coś jest, że jestem, że ktoś jest. Być – to według autorki podejmować wysiłek istnienia. Porządkować. Krzątać się. Troszczyć się i zabiegać. W perspektywie egzystencjalnej ciekawy jest nie tylko wysiłek intelektualny, wysiłek pisarza i filozofa. Ciekawa jest także codzienna egzystencja, zwyczajne bycie. W ten sposób dowartościowane zostało to, co zwykle uchodzi obserwacji: codzienna krzątanina, sfera działań podejmowanych przez zwykłych ludzi, wysiłek kobiety. Książkę Brach-Czainy nazwano „biblią feminizmu”, w kręgu badań feministycznych pełniła ona rolę intelektualnego bodźca. Esej okazał się inspirujący także dla refleksji historycznoliterackiej. Dzięki niemu wydobyto na światło dzienne egzystencjalne przesłanie poezji Różewicza i Białoszewskiego. Książka Brach-Czainy to jedna z najważniejszych prac ostatniego półwiecza. Kongenialne połączenie filozoficznej precyzji i poetyckiego słowa. Intelektualnej nośności i literackiego uniwersalizmu. Arcydzieło.”

Publikacje

Jolanta Brach-Czaina jest autorką wielu wpływowych publikacji, które znacząco przyczyniły się do rozwoju myśli teatralnej oraz filozoficznej. Poniżej przedstawiamy jej najważniejsze dzieła:

• Na drogach dwudziestowiecznej myśli teatralnej, 1975,
• Etos nowej sztuki, Warszawa: PWN, 1984,
• Estetyka pragnień, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1988,
• Twórczy odbiór sztuki, Białystok: Dział Wydawnictw Filii UW, 1992,
• Szczeliny istnienia, Warszawa: PIW, 1992; Kraków: eFKa 1998, 2006, wznowienie – wydawnictwo Dowody na Istnienie, 2018, ISBN 978-83-65970-25-1,
• Primum philosophari, Warszawa: Oficyna Naukowa, 1993,
• Od kobiety do mężczyzny i z powrotem: rozważania o płci w kulturze (red.), Białystok: Trans Humana, 1997,
• Błony umysłu, Warszawa: Sic!, 2003.

---

Oceń: Jolanta Brach-Czaina

---