Irena Byrska

---

Życiorys

Urodzona jako córka Jana Szymańskiego, Irena Byrska zyskała rozgłos dzięki swojemu zaangażowaniu w działalność artystyczną i edukacyjną. W czasie I wojny światowej aktywnie uczestniczyła w ruchu harcerskim, co obejmowało m.in. opatrywanie rannych. W 1918 roku po pomyślnym ukończeniu pensji Jadwigi Sikorskiej, oraz zdaniu matury, rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Ogrodniczej w Warszawie. Ukończyła je uzyskując absolutorium w 1921 roku.

Po zakończeniu studiów, podjęła pracę jako nauczycielka przyrody w szkołach prywatnych. W tym samym czasie rozwijała swoje umiejętności artystyczne, uczęszczając do Oddziału Dramatycznego przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie, gdzie w 1927 roku zdobyła dyplom z wyróżnieniem. W latach 1927-1929 występowała jako aktorka w Placówce Żywego Słowa (Teatrze Ateneum) w Warszawie. W 1929 roku zadebiutowała jako reżyser, inscenizując sztukę „W noc lipcową” autorstwa Bolesława Gorczyńskiego.

Kolejne lata jej kariery to praca aktorki w Teatrze Polskim w Rydze, gdzie miała także zaszczyt prowadzić zespół pieśni i tańca łotewskiej Polonii. Po tym doświadczeniu zorganizowała Teatr Szkolny na terenie województwa poznańskiego. W latach 1933-1935 związała się z Teatrem Reduta, a równocześnie, w latach 1933-1937, była współwłaścicielką Studium Dramatycznego przy Teatrze na Pohulance w Wilnie, prowadząc tam zajęcia z Mieczysławem Szpakiewiczem. Współpracowała również jako aktorka i reżyser z Polskim Radiem, prowadząc jednocześnie kursy z kultury żywego słowa w jednej ze szkół średnich.

W 1937 roku Irena wróciła do Warszawy i kontynuowała współpracę z Polskim Radiem aż do wybuchu II wojny światowej. W tym trudnym okresie organizowała tajne zajęcia teatralne pod nazwą Teatr Wyobraźni oraz wspierała więźniów Pawiaka. Po wojnie przez dwa lata współpracowała z mężem Tadeuszem Byrskim, prowadząc Dom Dziecka w Sierakówku pod Kutnem. Następnie, od 1949 roku, pracowała w Opolu jako reżyser, aktorka i organizatorka wieczorów poetyckich.

W kilku następnych latach zaczęła wykładać w warszawskiej Szkole Teatralnej z siedzibą w Łodzi. W latach 1951-1952 wspólnie z mężem kierowała artystycznie Teatrem Ziemi Pomorskiej w Toruniu, reżyserując sztuki. Następnie, w latach 1952-1959, pełniła obowiązki kierownika artystycznego Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach, gdzie kierowała także Studium Teatralnym od 1955 roku do 1958 roku. W 1959 roku przeniosła się do Poznania, a na początku lat 60. zainicjowała cykl widowisk dla szkół w TVP.

Kiedy była dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim (1962-1966), zaczęła swoją emeryturę w 1967 roku, ale aktywnie reżyserowała w wielu teatrach na terenie Polski aż do 1987 roku. W swojej karierze współpracowała ze scenami w Łodzi, Wałbrzychu, Nowej Hucie, Opolu, Gdyni, Gdańsku, Kielcach i Poznaniu. Jako pedagog pracowała w warszawskim Teatrze Guliwer.

W grudniu 1975 roku Irena była sygnatariuszką Listu 59, a 23 sierpnia 1980 roku przyłączyła się do apelu grupy 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze stoczniowymi protestującymi. Współczesna historia poznaje ją również jako współzałożycielkę aktorskiej Solidarności na Wybrzeżu oraz członka Komisji Kultury przy NSZZ Solidarność Regionu Mazowsze. W trakcie stanu wojennego aktywnie wspierała działania ludzi z podziemia.

Na ekranie wystąpiła m.in. w filmach „Człowiek z żelaza” Andrzeja Wajdy oraz „Przypadek” Krzysztofa Kieślowskiego. W życiu prywatnym była żoną Tadeusza Byrskiego i matką Agnieszki Byrskiej, aktorki, oraz Marii Krzysztofa Byrskiego, indologa, oraz Katarzyny.

Irena Byrska odeszła w Skolimowie i została pochowana w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 163-3-33).

Ordery i odznaczenia

Irena Byrska otrzymała szereg zaszczytnych wyróżnień, które odzwierciedlają jej osiągnięcia oraz wpływ na rozwój oceny roku. Wśród nich znajdują się:

• krzyż komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1993 roku,
• złoty krzyż zasługi, który zdobyła 19 lipca 1955 roku.

Nagrody

Oto lista wyróżnień i nagród, które zdobyła Irena Byrska za swoją działalność artystyczną:

• wyróżnienie zespołowe, przyznane wspólnie z mężem Tadeuszem przez Podkomitet Literatury i Sztuki Nagrody Państwowej za ich twórczość w teatrach Kielce oraz Radom, datowane na 1955 rok,
• nagroda przyznana na III Wrocławskim Festiwalu Teatralnym za znakomitą reżyserię przedstawień: „Mazepa” autorstwa Juliusza Słowackiego oraz „Uciekła mi przepióreczka” według Stefana Żeromskiego, otrzymana w 1962 roku podczas pracy w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim,
• nagroda od Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze, która miała miejsce w 1966 roku,
• „Srebrna Maska” przyznana Teatrowi im. Stefana Żeromskiego w Kielcach z okazji 50-lecia działalności tej sceny, na którą spadło uznanie w 1995 roku.

---

Oceń: Irena Byrska

---