Andrzej Drawicz

---

Życiorys

Andrzej Drawicz był wybitnym polskim polonistą, który ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim. Swoją działalność jako krytyk literacki rozpoczął w 1951 roku, publikując w tygodniku „Wieś”. W ciągu dekady od 1954 do 1964 roku, aktywnie uczestniczył w życiu artystycznym, współtworząc i angażując się w działalność Studenckiego Teatru Satyryków (STS).

Wielką część swojej kariery poświęcił publikacjom w renomowanych czasopismach literackich, takich jak „Współczesność”, „Literatura Rosyjska”, „Kultura”, „Poezja”, „Literatura” oraz „Literatura na Świecie”. Z danych zawartych w aktach SB wynika, że od lat 50. był zarejestrowany jako tajny współpracownik pod pseudonimami „Kowalski” oraz „Zbigniew”. Rejestracje miały miejsce w trzech różnych latach: 10 września 1953, 30 grudnia 1971 oraz 23 lipca 1976.

W latach 1977-1978 pełnił rolę wykładowcy w Instytucie Slawistyki na Uniwersytecie w Kolonii, a następnie przez długie lata był związany z Uniwersytetem Jagiellońskim, gdzie pracował w Instytucie Filologii Rosyjskiej od 1981 do 1992 roku. Jego wykłady dotyczyły rosyjskiej literatury emigracyjnej oraz autorów, takich jak Michał Bułhakow, którego znał wówczas jak nikt inny w Europie.

W kontekście działalności opozycyjnej, Andrzej Drawicz w 1976 roku był sygnatariuszem Listu 59, który protestował przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji PRL. Niezależnie od tego, od 1977 roku był członkiem zespołu redakcyjnego podziemnego kwartalnika „Zapis”. W latach 1979-1981 był także aktywnym członkiem i wykładowcą niezależnego Towarzystwa Kursów Naukowych, a od 1980 roku był członkiem rady programowej tej instytucji.

23 sierpnia 1980 roku przyłączył się do apelu 64 intelektualistów, wzywając władze komunistyczne do dialogu z protestującymi robotnikami. Po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku został internowany. Po uwolnieniu, kontynuował swoją pracę w Instytucie Filologii Rosyjskiej UJ oraz korzystał z różnych stypendiów zagranicznych. Publikował również w drugim obiegu, w takich pismach jak „Kultura Niezależna”, „Arka” i „Puls”. W latach 1989-1991 sprawował stanowisko prezesa Komitetu ds. Radia i Telewizji oraz kierował Zakładem Literatur Wschodniosłowiańskich w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

Jako profesor Uniwersytetu Warszawskiego na Wydziale Polonistyki, Drawicz w 1990 roku zainaugurował pierwsze na świecie krytyczne wydanie „Mistrza i Małgorzaty”, z jego wstępem, w II serii BN, której tłumaczenie wykonali Witold Dąbrowski oraz Irena Lewandowska, a tekst i przypisy opracował Grzegorz Przebinda. W latach 1993-1995 przetłumaczył na język polski powieść Bułhakowa, „Mistrz i Małgorzata”, co zostało opublikowane w 1995 roku.

Od 1993 roku pełnił funkcję redaktora naczelnego dwujęzycznego rocznika „Studia Litteraria Polono-Slavica”, który był wydawany przez Instytut Slawistyki PAN. W 1995 roku jego zasługi zostały docenione, kiedy to otrzymał dziennikarską Nagrodę im. Bolesława Prusa. Andrzej Drawicz zmarł niespodziewanie 15 maja 1997 roku i spoczywa na Powązkach Wojskowych, w kwaterze 3A tuje-3-4. W 1997 roku został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Twórczość

Andrzej Drawicz w swoich dziełach dotyczących literatury rosyjskiej XX wieku, takich jak Zaproszenie do podróży (1977), Spór o Rosję (1981), Jeszcze Rosja nie zginęła (1988) i Mistrz i Diabeł (1987), skupił się na popularyzowaniu w Polsce twórczości autorów, których uznawał za artystycznie i poznawczo wartościowych. Mimo licznych ogólnych ograniczeń, kryjących się za kompromisami i przemilczeniami, z jakimi borykały się dzieła w oficjalnym obiegu wydawniczym ZSRR, Drawicz dążył do przekazywania cenzurowanych autorów do polskiej świadomości literackiej.

Próbuje on formułować wyważone opinie, biorąc pod uwagę skomplikowaną sytuację pisarzy rosyjskich, zarówno tych w kraju, jak i na emigracji. Rola Drawicza jako mediatora między inteligencją polską a rosyjską (zawarta w pracy Pocałunek na mrozie) była niezwykle istotna w kontekście budowania pozytywnego obrazu Rosjan i ich kultury.

Walka ze stereotypami otaczającymi wizerunek Rosjan w Polsce była jednym z jego głównych celów. Dzięki jego pracy Polacy mogli uzyskać cenną wiedzę o kulturze rosyjskiej oraz o codziennym życiu w sowieckiej Rosji. Wśród autorów, których dzieła przetłumaczył, znaleźli się między innymi Bułat Okudżawa, Andriej Płatonow, Wasil Bykau, Wsiewołod Meyerhold, Wieniedikt Jerofiejew oraz Gieorgij Władimow. Drewicz zajął się również przekładem wspomnień Nadieżdy Mandelsztam, żony Osipa.

W swojej pracy był także redaktorem publikacji zbiorowej pt. Historia literatury rosyjskiej XX wieku oraz edytorem prozy Michaiła Bułhakowa i opowiadań Michaiła Zoszczenki. Swoje osobiste refleksje i wspomnienia utrwalił w książce Wczasy pod lufą (1997).

Za swoje szkice dotyczące literatury rosyjskiej Andrzej Drawicz był wielokrotnie nagradzany, otrzymując wyróżnienia od Dziennikarzy Niezależnych oraz Stowarzyszenia Dziennikarzy RP.

Cenzura komunistyczna

Cenzura stosowana w czasach PRL miała ogromny wpływ na losy wielu autorów, w tym również Andrzeja Drawicza, którego nazwisko znalazło się na specjalnej liście. Lista ta obejmowała twórców, którzy byli objęci szczególnym nadzorem przez peerelowską cenzurę. W swojej książce Tomasz Strzyżewski dokumentuje zasady cenzury obowiązujące w Polsce Ludowej.

W szczególności w publikacji można znaleźć poufną instrukcję cenzorską z dnia 21 lutego 1976 roku, przekazaną przez Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. W dokumencie tym, oprócz wielu innych autorów, figurowało nazwisko Andrzeja Drawicza. Instrukcja zawierała następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów.”

Co ciekawe, obowiązujące zasady nie dotyczyły mediów radiowych i telewizyjnych, których kierownictwo samoodpowiedzialnie dbało o przestrzeganie wskazanych zasad. Treść tego zapisu była przeznaczona wyłącznie do wiadomości cenzorów, co ilustruje, jak bezwzględne były normy narzucane w tamtym okresie, wpływając na wolność słowa i twórczość literacką.

---

Oceń: Andrzej Drawicz

---