Kamienica, która uzyskała swoją lokalizację przy ul. Strzeleckiej 8, to przykład modernistycznej architektury, która wyróżnia się na tle innych budynków w Warszawie. Znajduje się ona na skrzyżowaniu z ul. Środkową w dzielnicy Praga-Północ, co czyni ją interesującym punktem na mapie stolicy.
Od roku 1945 do 1948, w murach tej kamienicy funkcjonował areszt oraz siedziba Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP). Ten historyczny kontekst podkreśla znaczenie obiektu w burzliwych czasach powojennych, kiedy to przez jego progi przewijały się losy wielu ludzi.
Warto zwrócić uwagę na to, jak budynek ten, mimo upływu lat, zachował swoje modernistyczne cechy, co czyni go ważnym elementem dziedzictwa architektonicznego Warszawy.
Historia
Kamienica przy ul. Strzeleckiej 8 w Warszawie ma bogatą historię, która sięga lat 1936−1937, kiedy to została wzniesiona na zlecenie Zygmunta Jórskiego, właściciela ziemskiego. Charakteryzowała się solidną konstrukcją, w tym żelbetonowymi stropami oraz rozległymi piwnicami, zwłaszcza od strony ulicy Strzeleckiej. W budynku początkowo zaprojektowano trzy kondygnacje oraz dwie bramy wjazdowe prowadzące na dziedziniec.
Do 1939 roku w budynku nikt nie mieszkał, ponieważ znajdował się on w stanie surowym. Po wybuchu II wojny światowej kamienicę zasiedlili tzw. dzicy lokatorzy, którzy korzystali z jej lokali aż do jesieni 1944 roku. W trakcie powstania warszawskiego oraz walk o Pragę kamienica niemal nie ucierpiała. W wrześniu 1944 roku, po wkroczeniu na Pragę oddziałów Armii Czerwonej, budynek stał się kwaterą główną NKWD w Polsce.
Był to jeden z bazowych punktów dla generała Iwana Sierowa, zastępcy ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRR, a następnie pełnomocnika NKWD przy 1 Froncie Białoruskim. Równocześnie w pobliżu znajdował się Wojskowy Trybunał Wojenny oraz prokuratura sowiecka, pracujące w trybie doraźnym w budynku rogatki Bródnowskiej przy ul. 11 listopada 68.
Od dnia 20 lutego 1945 roku kamienica stała się siedzibą WUBP w Warszawie, pełniąc tę funkcję do przełomu lat 1945 i 1946, kiedy to siedziba została przeniesiona do Dawnego Żydowskiego Domu Akademickiego przy ul. Sierakowskiego 7.
W 1945 roku budynek stał się centralnym punktem represji komunistycznych w Polsce. Mieszkania na pierwszych trzech piętrach od strony ul. Strzeleckiej zostały przekształcone w pokoje przesłuchań. Z kolei 25 piwnic, które wcześniej służyły jako spiżarnie, przerobiono na areszt. Dwie izby pod schodami, pozbawione wentylacji i okien, zmieniono na karcery. W weekendy również mieszkania na parterze używano jako cele dla aresztowanych.
W latach 1945–1948 przez areszt w kamienicy przeszło wiele tysięcy osób, w większości z polskiego podziemia niepodległościowego. Niestety, nieznana liczba tych osób zmarła w wyniku tortur stosowanych przez funkcjonariuszy NKWD i UBP. W październiku 1948 roku Stołeczna Rada Warszawy, na wniosek Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, odebrała Zygmuntowi Jórskiemu prawo własności do budynku. Wkrótce stał się on miejscem zamieszkania dla funkcjonariuszy komunistycznego aparatu bezpieczeństwa oraz ich rodzin.
Więźniami aresztu w kamienicy byli m.in. Jan Stanisław Jankowski, Kazimierz Pużak oraz płk. Antoni Żurowski. Po 1990 roku budynek został zwrócony spadkobiercom Zygmunta Jórskiego. W styczniu 2015 roku nowy właściciel, spółka One-Development, rozpoczął prace budowlane, jednak po interwencji Instytutu Pamięci Narodowej oraz Stowarzyszenia Kolekcjonerzy Czasu, Stołeczny Konserwator Zabytków, Piotr Brabander, wstrzymał te działania w piwnicach.
W lipcu 2012 roku dom wraz z piwnicami został wpisany do gminnej ewidencji zabytków. Następnie w marcu 2015 roku Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, Rafał Nadolny, objął rejestracją całość pomieszczeń piwnicznych przy ulicy Strzeleckiej 8, w tym korytarze oraz inskrypcje zachowane na ścianach. W 2017 roku kamienica została wyremontowana i dostosowana w ramach projektu Modern Praga Apartments.
Z kolei 28 lutego 2020 roku, w nowo odrestaurowanym budynku otwarto Izbę Pamięci IPN Strzelecka 8. W jej wnętrzu znajduje się ekspozycja stała pod tytułem Czerwona mapa Warszawy, przygotowana przez oddział IPN w Warszawie.
Przypisy
- a b Modern Praga Apartments Warszawa Strzelecka 8 - inwestycja One-Development [online], www.urbanity.pl [dostęp 28.06.2023 r.]
- BIP Warszawa - oficjalny portal stolicy Polski [online], bip.warszawa.pl [dostęp 28.06.2023 r.]
- Otwarcie Izby Pamięci IPN Strzelecka 8 – Warszawa, 28.02.2020 r. [dostęp 12.09.2020 r.]
- Zestawienia zabytków nieruchomych. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [online]. nid.pl, 31.03.2016 r. [dostęp 12.05.2016 r.]
- Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012 r., s. 277. ISBN 978-83-7629-380-6.
- Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012 r., s. 272. ISBN 978-83-7629-380-6.
- Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych z lat 1944-1956, T. Łabuszewski (red.), Warszawa 2012 r., s. 277.
Pozostałe obiekty w kategorii "Kamienice i domy":
Kamienica Stanisława Rostkowskiego w Warszawie | Kamienica Wolfa Gutgelda w Warszawie | Kamienica Zalmana Nożyka w Warszawie | Młotek (budynek) | Dom Funkcjonalny | Dom Paprockich w Warszawie | Dom Pod Królami w Warszawie | Dom Pod Syreną | Dom Wedla w Warszawie | Jamnik (budynek) | Kamienica Pod Chrystusem w Warszawie | Kamienica Krasińskich w Warszawie | Kamienica Judy Wielburskiego w Warszawie | Kamienica Józefa Bakela w Warszawie | Kamienica Jacobsona w Warszawie | Kamienica Gizińska w Warszawie (Rynek Starego Miasta 6) | Kamienica Emila Wedla w Warszawie | Kamienica Baryczkowska w Warszawie | Kamienica „Spokojna” w Warszawie | Kamienica Fukierowska w WarszawieOceń: Kamienica przy ul. Strzeleckiej 8 w Warszawie