Wanda Szrajber

---

Życiorys

Wanda Szrajber była córką Wandy z Mielęckich oraz Eligiusza Wiktora Szrajbera, który był architektem, geodetą i tłumaczem dzieł Józefa Ignacego Kraszewskiego na język niemiecki. W latach 1904-1906 uczęszczała do Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, gdzie oprócz zajęć z rysunku, malarstwa, rzeźby oraz grafiki, uczestniczyła także w otwartych zajęciach sztuki stosowanej, co wówczas stanowiło nowatorskie podejście w szkolnictwie artystycznym. Znajomi nazywali ją „Przepióreczką” bądź „Parasolem” i to właśnie wtedy zaczęła ujawniać swoje znaczne zdolności pedagogiczne, organizując niedzielne kursy rysunku, zarówno dla rzemieślników, jak i dla dzieci.

Podczas zimowego pleneru artystycznego w Rybniszkach, które znajdują się pod Witebskiem, poznała dr Karola Benni, prezesa Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego. Prawdopodobnie dzięki niemu uzyskała stypendium i w 1907 roku odbyła półroczne studia w L’Académie de la Grande Chaumiére w Paryżu, a następnie spędziła następne dwa lata w Szkole Sztuk Stosowanych w Miluzie. Po powrocie do kraju przez cztery lata pracowała w Szkole Akcyjnej w Zawierciu.

W trakcie I wojny światowej zajmowała stanowisko nauczycielki rysunku w Żeńskiej Szkole Udziałowej w Płocku. Z kolei podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku pracowała w Zegrzu, gdzie pełniła rolę instruktorki kulturalno-oświatowej, organizując dla żołnierzy przedstawienia teatralne oraz spektakle marionetkowe.

W czerwcu 1921 roku brała udział w plenerze artystycznym na Kaszubach, organizowanym przez prywatną szkołę artystyczną profesora Konrada Krzyżanowskiego. W wolnych chwilach odwiedzała wiejskie tereny wokół Kartuz, poszukując ludowych wyrobów ceramicznych. W Chmielnie podjęła praktykę w zakładzie garncarskim prowadzonym przez Franciszka Necla. W styczniu 1922 roku rozpoczęła naukę w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu. Podczas studiów wykonała ilustracje do Elementarza dla szkół powszechnych w Wielkopolsce autorstwa Ludwika Piotrowskiego, które ukazały się w 1923 roku.

3 lutego 1923 roku, wspólnie z wujem Stanisławem Jagminem, otworzyła w Zachęcie pierwszą wystawę polskiej ceramiki. Jej prace spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem. W tym samym roku zaprezentowała swoje dzieła na Międzynarodowej Wystawie Przemysłu Artystycznego w Monzie, znajdującej się pod Mediolanem.

W roku 1924 otworzyła w domu swojego wuja Stanisława Jagmina w Wiśniewie (obecnie Białołęka) Stację Doświadczalną dla Ceramiki Ludowej, gdzie kształciła rzemieślników, skupiając się na technice, estetyce oraz ekonomii wytwarzania ceramiki. Kierowała tą placówką z ramienia Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego do 1931 roku.

Jednym z jej największych osiągnięć był udział w Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w Paryżu w 1925 roku, gdzie za projekt haftowanego obrusa otrzymała dyplom honorowy. W 1935 roku wróciła do Płocka, gdzie podjęła pracę w Prywatnej Żeńskiej Szkole Zawodowej, prowadzonym przez Zgromadzenie Sióstr Służek NMP Niepokalanej, jako nauczycielka rysunku i robót ręcznych.

Rok później wstąpiła do zakonu i przyjęła imię Dominika. W 1936 roku zorganizowała oraz prowadziła w Płocku Kursy Pamiątkarstwa Regionalnego, bazując na metodzie indywidualnego rozwijania talentów oraz na niekorzystaniu z gotowych wzorów. W 1938 roku opuściła Płock, aby przenieść się do domu generalnego Sióstr Służek w Mariówce. Okres II wojny światowej spędziła w Częstochowie, gdzie nieoficjalnie kontynuowała działalność artystyczno-pedagogiczną w pracowni siostry Józefaty Bogolubow.

Po 1945 roku jej pracownia przekształciła się w Fabrykę Wyrobów Ceramicznych „Czyn”, która kontynuowała najlepsze tradycje rzemiosła pamiątkarskiego oraz produkcji dewocjonaliów. W 1953 roku wytwórnia została upaństwowiona, a Wanda Szrajber pracowała tam jako szeregowa robotnica aż do 1958 roku, kiedy z powodu problemów zdrowotnych przeszła na emeryturę. W 1960 roku przeniosła się do domu sióstr służek w Poniatowie pod Żurominem, gdzie mieszkała aż do swojej śmierci.

Upamiętnienie

W okresie od listopada 2023 roku do lipca 2024 roku, Wanda Szrajber zyskała szczególne uznanie dzięki wystawie, która została zorganizowana w warszawskim Muzeum Pragi. To niezwykłe wydarzenie ma na celu upamiętnienie jej wyjątkowego dziedzictwa i wkładu w kulturę.

Dodatkowo, w 2023 roku miała miejsce premiera filmu dokumentalnego zatytułowanego Życie w glinie wypalone, który jest poświęcony Wandzie Szrajberównie i został stworzony pod reżyserią Krzysztofa Paluszyńskiego. Film ukazuje nie tylko osobiste życie bohaterki, ale także jej wpływ na środowisko artystyczne oraz społeczne.

---

Oceń: Wanda Szrajber

---