Tomasz Janiszewski

---

Życiorys

Młodość

Tomasz Janiszewski był synem Tomasza i Marii z rodziny Rostafińskich. W młodości uczęszczał do IV Rządowego Gimnazjum Filologicznego w Warszawie, gdzie zdobył podstawy wykształcenia. W 1886 roku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Po upływie trzech lat postanowił przenieść się na Uniwersytet Moskiewski. Niestety, jego kariera edukacyjna w Rosji została przerwana po roku, kiedy to aresztowano go za posiadanie nielegalnych materiałów, w wyniku czego osadzono go w więzieniu na Butyrkach. Mimo krótkiego pobytu w areszcie, Janiszewski został po kilku tygodniach zwolniony, jednak stracił prawo do kontynuowania nauki w dowolnym rosyjskim uniwersytecie.

W 1890 roku wyjechał do Szwajcarii, gdzie kontynuował naukę w takich miastach jak Berno, Fryburg, Zurych oraz Wiedeń. W Bernie skoncentrował się na chemii fizjologicznej, a w 1892 roku przeniósł się do Fryburga, aby zgłębić bakteriologię. W tym czasie napisał swoją pierwszą pracę naukową pod kierunkiem Maxa Schotteliusa, zatytułowaną „Uebertragung des Typhus auf den Fötus”, która ukazała się w 1893 roku w „Münchener Medicinische Wochenschrift”. Po ukończeniu edukacji w Fryburgu, Janiszewski osiedlił się w Zurychu, gdzie, jako student, otrzymał posadę chemika w szpitalu kantonalnym oraz asystenta w klinice chorób wewnętrznych.

Nie długo później wyjechał do Francji, Anglii, Irlandii i Austrii. W Wiedniu skupił się na anatomii oraz embriologii, kształcąc się w dziedzinach, które miały kluczowe znaczenie dla jego przyszłej kariery naukowej.

Działalność zawodowa

W 1894 roku Janiszewski przybył do Krakowa, gdzie rozpoczął pracę jako asystent w Zakładzie Anatomii Patologicznej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1896 roku uzyskał tytuł doktora wszech nauk lekarskich na tymże uniwersytecie. W Krakowie nawiązał ściślejszą współpracę z profesorem Odem Bujwidem, kierownikiem Katedry Higieny i Bakteriologii.

W 1898 roku z powodów zdrowotnych przeniósł się do Zakopanego, gdzie objął stanowisko lekarza klimatycznego i gminnego, stając się specjalistą w dziedzinie chorób płuc. Pracując tam, Janiszewski intensywnie angażował się w rozwój infrastruktury sanitarnej, w tym w organizację systemu kanalizacyjnego i wodociągowego, który był projektowany przy współpracy z inżynierami z Wiednia. Udało mu się zorganizować służbę dezynfekcyjną i opracować przepisy dotyczące walki z gruźlicą w uzdrowiskach. Podjął również starania o stworzenie szpitala w Zakopanem, co przyczyniło się do utworzenia placówki dla 12 pacjentów, nad którą Janiszewski pełnił kierownictwo w latach 1899-1904. Jego praca koncentrowała się na problemie gruźlicy, przyczyniając się do rozwoju Polskiego Towarzystwa Przeciwgruźliczego oraz Sekcji Zakopiańskiej Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich.

Janiszewski był również współzałożycielem i finansującym czasopismo „Przegląd Zakopiański”. To tutaj poznał Stefana Żeromskiego, który uznał go za inspirację dla postaci głównego bohatera powieści „Ludzie bezdomni” – Tomasza Judyma. Nie brakowało mu jednak przeciwników wśród niektórych górali, członków rady gminnej oraz lokalnej inteligencji, w tym wójta Zakopanego Andrzeja Chramca. Stanisław Witkiewicz stanął w jego obronie, publikując broszurę zatytułowaną „Bagno”.

W 1908 roku Janiszewski przeniósł się do Lwowa, gdzie stworzył pierwszą poradnię przeciwgruźliczą oraz jedną z pierwszych w całej Polsce. W kwietniu 1909 roku, po roku, został mianowany naczelnym lekarzem miejskim w Krakowie, gdzie w ciągu 17-letniej kadencji zreorganizował miejską służbę zdrowia, zwiększając liczbę lekarzy oraz ustanawiając nowe przepisy dotyczące chorób zakaźnych. Jego działania obejmowały powołanie miejskiej pracowni bakteriologicznej i udoskonalenie statystyki zdrowotnej. Współpracując z Fundacją Rockefellera, rozwijał poradnię przeciwgruźliczą oraz inną dla noworodków, matek i dzieci, przywracając także akcję dożywiania dzieci w Krakowie.

W 1913 roku, z jego inicjatywy, zainaugurowano nowe zakłady sanitarne na Prądniku Białym, w tym sanatorium dla chorych na gruźlicę. Janiszewski pracował nad zorganizowaniem ogrodów robotniczych, które miały na celu poprawę warunków życia mieszkańców, a w czasie I wojny światowej pełniły funkcję półkolonii letnich dla dzieci. Założył także Krakowskie Towarzystwo Przeciwgruźlicze i dwukrotnie pełnił funkcję prezesa Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego. W 1915 roku został docentem higieny społecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Działalność niepodległościowa

W 1912 roku Janiszewski objął stanowisko zastępcy profesora Bolesława Wicherkiewicza w organizacji Samarytanin Polski, mającej na celu wsparcie działań czerwonokrzyskich poprzez wykwalifikowaną pomoc medyczną w razie wojny. Brał udział w kursach pierwszej pomocy, które organizowano dla członków różnych organizacji niepodległościowych. Na zjeździe przedstawicieli tych organizacji, który odbył się w Zakopanem, stworzono Polski Skarb Wojskowy, mający na celu finansowe wsparcie działalności paramilitarnych stowarzyszeń w Galicji. Po wybuchu I wojny światowej, 5 sierpnia 1914 roku, PSW wydał odezwę do społeczeństwa, wzywając do wsparcia oddziałów strzeleckich. Trzy dni później utworzono Komitet Obywatelski, w skład którego wszedł Janiszewski. 16 sierpnia powołano Naczelny Komitet Narodowy, który łączył różne wcześniejsze organizacje niepodległościowe. Janiszewski został wiceprezesem jego sekcji zdrowotnej oraz kierował opracowywaniem przepisów dotyczących medycznej opieki w Legionach Polskich.

II Rzeczpospolita

W styczniu 1919 roku doszło do zmiany rządu, kiedy to nowy gabinet, pod przewodnictwem Ignacego Jana Paderewskiego, powołał Janiszewskiego na ministra zdrowia publicznego. W trakcie sprawowania władzy skoncentrował się na organizacji służby zdrowia oraz przeciwdziałaniu epidemiom. Przeorganizował programy studiów medycznych i wprowadził kluczowe ustawy dotyczące zdrowia publicznego, w tym te dotyczące sanitarnego nadzoru oraz obowiązkowych szczepień przeciwko ospie, uchwalone 17 lipca 1919 roku. Ustawa o zwalczaniu chorób zakaźnych uchwalona 25 lipca pozytywnie wpłynęła na zmniejszenie zachorowalności. Janiszewski zainicjował również zakupy gruntów na tworzenie państwowych zakładów badawczych w Warszawie, w tym laboratoria do badań epidemiologicznych i farmaceutycznych. W późniejszym czasie zorganizował masowe dożywianie dzieci objęte 1 300 000 osób, a także promował działania eugeniczne i badania nad problemami demograficznymi. Domagał się, aby administracja sanitarna skoncentrowała się na higienie społecznej i polityce populacyjnej, sprzeciwiając się działaniom, które mogłyby prowadzić do problemów dysgenicznych.

Janiszewski pełnił funkcję ministra do grudnia 1919 roku, a następnie powrócił na stanowisko naczelnego lekarza miejskiego w Krakowie oraz docenta higieny społecznej. Kontynuował prace nad poprawą stanu sanitarnego miasta oraz zdrowia jego mieszkańców, współpracując z krakowskimi uczelniami. W 1921 roku był jednym z pierwszych profesorów, którzy utworzyli Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie, gdzie prowadził wykłady z higieny i pierwszej pomocy. Janiszewski zainicjował wprowadzenie badań lekarskich dla studentów, którzy wcześniej nie mieli dostępu do systemu ubezpieczenia zdrowotnego. Wykładał również higienę szkolną na UJ oraz w Wyższym Studium Handlowym. W 1925 roku zainicjował powstanie Polskiego Związku Przeciwgruźliczego, a rok później zakończył swoją działalność jako naczelny lekarz Krakowa. W 1930 roku został profesorem zwyczajnym na Uniwersytecie Warszawskim, prowadząc Katedrę Higieny oraz będąc członkiem Najwyższej Rady Zdrowia. Po objęciu pracy w nowej uczelni, nabył posiadłość w Broku nad Bugiem, gdzie tworzył nowe miejsce dla rodziny. W maju 1939 roku uzyskał mandat radnego Rady Miasta Lwowa, startując z Listy Katolicko-Narodowej. Zmarł w Broku, gdzie został pochowany na tamtejszym cmentarzu.

Wybrane publikacje

Tomasz Janiszewski ma na swoim koncie ponad sto publikacji naukowych, które znacząco przyczyniły się do rozwoju badań w różnych dziedzinach. Oto niektóre z jego najważniejszych prac:

• Miejskie ogrody dzielnicowe (1914),
• Polskie Ministerstwo Zdrowia Publicznego (Zadania, zasady organizacji i zakres działania zarządu spraw zdrowotnych w Państwie Polskiem) (1917),
• Zwalczanie tyfusu plamistego i masowe oczyszczanie ludności (1919),
• Do czego dążyć powinien ruch ludowy (1923),
• Sprawy zdrowia publicznego wobec reformy administracji (1926),
• Społeczna walka z gruźlicą za granicą i w Polsce (1927),
• Zarys higieny szkolnej dla lekarzy, nauczycieli i studentów (1930),
• Wojna obronna ze stanowiska eugeniki (1932),
• Polska idea państwowa a polityka populacyjna (1933),
• Obalenie legendy o rzekomej oszczędności, uzyskanej jakoby wskutek zniesienia Ministerstwa Zdrowia Publicznego (1935),
• Sprawozdanie z międzynarodowego zjazdu dla naukowego badania zagadnień ludnościowych, odbytego w Berlinie w czasie od 26 VIII do 1 IX.1935 (1935),
• O potrzebie reaktywowania Ministerstwa Zdrowia Publicznego ze względu na konieczną oszczędność i na obronę państwa (1936).

Ordery i odznaczenia

Tomasz Janiszewski, wybitna postać, został odznaczony wieloma prestiżowymi wyróżnieniami. Poniżej przedstawiamy jego najważniejsze ordery i odznaczenia:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 11 listopada 1936 roku,
• Odznaka Honorowa Czerwonego Krzyża II stopnia, przyznana w 1915 roku.

Upamiętnienie

Tomasz Janiszewski jest znaczącą postacią, o której pamięć została uhonorowana w przestrzeni publicznej Krakowa. W Dzielnicy XVI, aktualnie nosi imię Bieńczyce, gdzie jedna z ulic została poświęcona jego osobie.

Dodatkowo, jego wkład w medycynę upamiętnia tablica znajdująca się na jednym z pawilonów Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II, usytuowanego przy ulicy Prądnickiej 80.

Warto również wspomnieć o lokalizacji jego upamiętnienia, które znajduje się w osiedlu Józefa Strusia, co sprawia, że jest on niemal integralną częścią kroczącej historii Krakowa.

---

Oceń: Tomasz Janiszewski

---