Temer Bergson

---

Wczesna lata

O ojcu Temerl, Abrahamie z Opoczna w Polsce, krążyły legendy, że był on wykształcony oraz niesamowicie zamożny. Należała do niego siostra, która została żoną rabina Mosze Simcha z Opoczna. We wczesnych latach życia, Temerl podjęła decyzję o zawarciu małżeństwa z Jacobem Jacobsonem, który zajmował się handlem w Warszawie. W wyniku tego związku urodził się ich syn Hirsch. Niestety, krótko po narodzinach, Jacob zmarł, co zmusiło młodą wdowę do podjęcia decyzji o ponownym małżeństwie.

W lutym 1787 roku Temerl poślubiła Dova (Berka) Sonnenberga, którego prawdziwe pochodzenie sięgało nazwiska Szmul Zbytkower. Nowy mąż, pochodzący z dobrze usytuowanej rodziny, miał z konieczności zmienić swoje nazwisko na Sonnenberg na skutek nacisków ze strony pruskich władz. Tak jak jego ojciec, który zgromadził majątek dzięki dostarczaniu zaopatrzenia dla armii polskiej i rosyjskiej w późnych latach XVIII wieku, Berek stworzył własną fortunę, budując relacje z rządem. Był to człowiek dość wpływowy, znany ze swojej hojności w wspieraniu żydowskich inicjatyw oraz organizacji społecznych, a także zyskał tytuł „Rothschilda polskich żydów”.

Berek zaangażował się w powszechną filantropię w społeczności żydowskiej, podczas gdy jego żona Temerl była odpowiedzialna za zarządzanie różnymi przedsięwzięciami wspierającymi ruch chasydzki w Polsce. Oboje byli oddanymi zwolennikami rabina Isroela Hopsztajna, znane gościa z Kozienic, i hojnymi sponsorami działalności chasydów. Setki ich uczniów uczestniczyło w dziełach religijnych oraz edukacyjnych, które prowadzili. Dom Temerl i Berka stał się miejscem spotkań dla ruchu chasydzkiego, gdzie regularnie zbierali się wyznawcy.

W 1807 roku, para ta zrealizowała jeden ze swoich największych projektów, budując pierwszą chasydzką synagogę oraz czytelnię na Pradze w Warszawie. W ich społeczności zyskali dużą renomę, a chasydzcy liderzy, obecni na ślubach ich dzieci, wykazywali dużą aprecjację dla ich działalności.

Późniejsze życie

Po odejściu Berka, Temerl zdołała przejąć jego interesy gospodarcze, a także zakładając własny bank, stała się jedną z nielicznych Żydówek z pozwoleniem na obrót nieruchomościami. W 1810 roku nabyła dom na ulicy, która była technicznie zakazana dla Żydów, uzyskując przy tym zwolnienie od obowiązku zamieszkania w getcie.

W 1827 roku otrzymała zezwolenie od cara Mikołaja I na zakup posiadłości Jerzego de Hesse-Darmstadta, co sprawiło, że znalazła się w gronie zaledwie trzech Żydów posiadających majątek poza murami getta.

Po śmierci męża Temerl wciąż aktywnie wspierała chasydzkich liderów oraz cadyków, mimo że niektórzy, tacy jak Icchak Meir Alter z Ger oraz rabbi Menachem Mendel z Kocka, odrzucali jej chęci pomocy. Tymczasem rabin Simcha Bunim z Przysuchy oraz rabin Israel Icchak Kalisz z Warki przyjmowali jej ofiarności, a Termel zatrudniła ich do wsparcia w zarządzaniu swoimi interesami.

Jednocześnie angażowała się w działalność charytatywną, pomagając także niechasydom. Jedna z mitnagdim – przeciwniczek chasydyzmu – uhonorowała ją, określając mianem „chasydki polskiej”. W 1818 roku przekazała blisko 54 tysięcy rubli warszawskiej wspólnocie charytatywnej, a w testamencie pozostawiła 300 tysięcy złotych dla lokalnej organizacji zajmującej się opieką nad biednymi.

Dzięki swoim wpływom przyczyniła się do wsparcia chasydów w czasie „śledztwa” przeprowadzonego w 1824 roku przez przedstawicieli ruchu haskali, czyli żydowskiego oświecenia. Po dedykowanym wystąpieniu do wojewody warszawskiego udało się uchylić zakaz dotyczący odwiedzania cadyków przez chasydów.

Życie osobiste

Termerl i Berek Bergson byli oddanymi przedstawicielami swoich tradycji, będąc religijnymi Żydami. Mimo że Berek cieszył się zamożnością oraz utrzymywał kontakty z rządem, to jednak pozostawał wierny swoim przekonaniom, zachowując brodę, pejsy oraz tradycyjny strój. Para wychowała czterech synów oraz jedną córkę.

Ich synowie, Jacob, Leopold i Michael, zdecydowali się na przyjęcie nazwiska Berekson, co oznacza „syn Bereka”. Wśród potomków Temerl i Berka Bergsonów znajdował się również Joseph Bergson, który urodził się w 1812 roku i pełnił rolę wykładowcy medycyny na Uniwersytecie Warszawskim. Do rodziny należał również Michał Bergson (1820–1898), znany polski kompozytor oraz utalentowany pianista, a także Henri Bergson (1859–1941), wybitny filozof francuski, który otrzymał Nagrodę Nobla w literaturze.

Temerl Bergson została pochowana na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie, na kwaterze 9, w drugim rzędzie, w miejscu 8. W 2023 roku jej nagrobek przeszedł proces konserwacji, zrealizowany przy wsparciu Fundacji Dziedzictwa Kulturowego.

Na jej nagrobku umieszczono inskrypcję, która brzmi: „Na tej ziemi, życie było wielce pośród książąt. Dla jej narodu ona była obrończynią przed opresją – pomocnikiem podczas cierpienia. Dla biednych była matką. Ona była szlachetną kobietą, potężną i zasłużoną”.

---

Oceń: Temer Bergson

---