Mieczysław Wajnberg

---

Życiorys

Mieczysław Wajnberg, uznany kompozytor, swoje pierwsze muzyczne kroki stawiał w żydowskich teatrach w Warszawie, gdzie pracował jego ojciec, Szmul (Samuel) Wajnberg. Już w wieku 12 lat rozpoczął naukę pod okiem Józefa Turczyńskiego, najpierw w szkole średniej, a następnie w wyższej szkole muzycznej przy Konserwatorium Warszawskim. Warto zaznaczyć, że podobnie jak jego ojciec, wcześnie rozpoczął pracę w teatrach rewiowych i lokalach dancingowych, co niewątpliwie wpłynęło na jego twórczość. W 1936 roku skomponował muzykę do filmu pt. Fredek uszczęśliwia świat.

W obliczu wybuchu II wojny światowej, w wrześniu 1939 roku, opuścił Warszawę. Udało mu się dotrzeć do ZSRR, gdzie jego imię zmieniono na Moisiej. Tam, jako student konserwatorium w Mińsku, uczył się w klasie kompozycji pod kierunkiem Wasilija Zołotariowa, a wśród jego kolegów był także Ryszard Sielicki. Już w czerwcu 1940 roku wystąpił jako pianista w Moskwie, biorąc udział w Dekadzie Białoruskiej Sztuki. Jego utwór dyplomowy, Poemat symfoniczny, został wykonany przez Orkiestrę Filharmonii w Mińsku 23 czerwca 1941 roku.

Po ataku Niemców na ZSRR, Wajnberg uciekł do Taszkientu, gdzie podjął pracę jako korepetytor w operze, a także komponował utwory patriotyczne, w tym balet Do boju za ojczyznę. Tam ożenił się z Natalią Wowsi-Michoels, córką znanego aktora i reżysera teatru żydowskiego, Solomona Michoelsa. W 1943 roku, dzięki wsparciu Dmitrija Szostakowicza, przeprowadzili się do Moskwy, gdzie Wajnberg kontynuował swoją działalność artystyczną. Jednak w 1946 roku oskarżono go o zbyt małe nawiązywanie do folkloru oraz pesymizm w jego muzyce.

W 1948 roku, kolejny raz spadła na niego krytyka, tym razem za formalizm, co skutkowało zakazem wykonywania kilku jego utworów. W tych trudnych czasach zaczął zarabiać jako kompozytor muzyki dla radia i cyrku. Niestety, w lutym 1953 roku został aresztowany za „żydowski nacjonalizm burżuazyjny”, jednak już w kwietniu, również dzięki pomocy Szostakowicza, odzyskał wolność.

W kolejnych latach, Mieczysław Wajnberg stał się bardzo prolificznym kompozytorem muzyki filmowej. Jego najpopularniejszym dziełem był film wojenny Lecą żurawie, który zdobył Złotą Palmę na festiwalu filmowym w Cannes w 1958 roku. Po tym wydarzeniu, większość jego życia upłynęła w Moskwie, z jedynym wyjątkiem, kiedy to w 1966 roku przyjechał na „Warszawską Jesień”. Wajnberg komponował intensywnie, wykonując publicznie utwory Szostakowicza jako pianist. Tworzył także do filmów animowanych, z których najbardziej znany to Miś Puchatek w reżyserii Fiodora Chitruka.

W 1971 roku został odznaczony tytułem „Zasłużonego Działacza Sztuk RFSRR”, a w 1980 roku otrzymał tytuł „Ludowego Artysty RFSRR”. W 1990 roku uhonorowano go Nagrodą Państwową ZSRR. W połowie lat osiemdziesiątych powrócił do swojego pierwotnego imienia, Mieczysław. Z okazji swoich 75. urodzin w 1994 roku, otrzymał odznaczenie „Zasłużony dla kultury polskiej”. Interesującym jest fakt, że krótko przed śmiercią ochrzcił się w cerkwi prawosławnej.

Ostatecznie, Mieczysław Wajnberg odszedł, a jego miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Domodiedowskim w Moskwie.

Dorobek artystyczny

Mieczysław Wajnberg pozostawił po sobie ogromny i różnorodny dorobek muzyczny, który obejmuje wiele znakomitych kompozycji. Wśród jego osiągnięć można wymienić:

• 22 symfonie,
• 4 symfonie kameralne,
• 18 koncertów solowych na różne instrumenty z orkiestrą,
• 17 kwartetów smyczkowych,
• 6 sonat fortepianowych,
• sonatę na kontrabas,
• 4 kantaty,
• oraz wiele innych utworów orkiestrowych, kameralnych, solowych i wokalnych.

Opery

• Pasażerka (1967-1968) na motywach powieści Z. Posmysz. Premiera: 2006 w Moskwie,
• Madonna i żołnierz,
• Winszujemy według Szolema Alejchema,
• Lady Magnesia według G.B. Shawa,
• Portret (1983) według Gogola, do libretta A. Miedwiediewa. Premiera: 1983 w Brnie, kolejne inscenizacje: 1992 Moskwa (w wersji skróconej), 2010 (Bregencja), 2011 Leeds, 2013 Poznań,
• Idiotą (1986) według Dostojewskiego.

Muzyka filmowa

Filmy fabularne

• 1957: Lecą żurawie,
• 1958: Pogromczyni tygrysów,
• 1961: Psotnicy,
• 1973: Jak Iwanuszka szukał cudu,
• 1979: Słowik,
• 1979: Księżniczka w oślej skórze.

Filmy animowane

• 1950: Niedźwiedź Dreptak i jego wnuczek,
• 1953: Mężny Pak,
• 1956: Dwanaście miesięcy,
• 1964: Niedźwiadek Toptuś,
• 1965: Wakacje Bonifacego,
• 1969: Bajka o bułeczce,
• 1969: Miś Puszatek,
• 1971: Kubuś Puchatek idzie w gości,
• 1972: Kubuś Puchatek i jego troski,
• 1979-1982: Zajączek i jego przyjaciele,
• 1983: Lew i byk.

Nagrody i odznaczenia

Mieczysław Wajnberg to postać, której działalność artystyczna i wpływ na kulturę zostały dostrzegane i nagradzane w różnych okresach jego życia. W 1971 roku otrzymał tytuł Zasłużonego Działacza Sztuk RFSRR, co stanowiło uznanie jego wybitnych osiągnięć w dziedzinie sztuki.

W późniejszych latach, w 1980 roku, nadano mu tytuł Ludowego Artysty RFSRR, co podkreśla jego znaczenie jako artysty, który zasłużył na popularność i szacunek wśród społeczeństwa.

Na szczególną uwagę zasługuje Nagroda Państwowa ZSRR, którą Wajnberg otrzymał w 1990 roku. Była to jedna z najwyższych form uznania dla twórców, wyróżniająca ich na tle całego krajowego środowiska artystycznego.

Recepcja

W ostatnich latach zauważalny jest wzrost zainteresowania muzyką Mieczysława Wajnberga na zachodzie Europy. Wśród jej głównych propagatorów znajdują się m.in. Gabriel Chmura, Quatuor Danel oraz Kwartet Śląski. Z okazji 90. rocznicy urodzin kompozytora, w listopadzie 2009 roku w Manchesterze zorganizowano wielodniowy festiwal, który w pełni poświęcony był jego twórczości.

8 października 2010 roku miała miejsce premiera opery Pasażerka w Teatrze Wielkim w Warszawie, która odbyła się pod kierownictwem muzycznym Gabriela Chmury, a reżyserią zajmował się David Pountney. Należy dodać, że wcześniej inscenizacja Pasażerki miała miejsce na Bregenzer Festspiele w Austrii w 2010 roku.

W grudniu 2013 roku Teatr Wielki w Poznaniu zaprezentował operę Portret w reżyserii Davida Pountneya. Natomiast 10 maja 2013 roku w Teatrze Narodowym w Mannheim odbyła się niemiecka prapremiera opery Idiot w oryginalnej rosyjskiej wersji językowej, pod kierunkiem dyrygenta Thomasa Sanderlinga, będącego synem znanego dyrygenta Kurta Sanderlinga. Warto podkreślić, że opera ta była wcześniej wystawiana w Rosji, ale jedynie w fragmentach.

W 2021 roku, dzięki inicjatywie Marii Sławek, Ani Karpowicz oraz Aleksandra Laskowskiego, w Warszawie powstał Instytut Mieczysława Wajnberga, mający na celu dalsze propagowanie i badanie dziedzictwa tego niezwykle utalentowanego kompozytora.

Niejasności i zagadki biograficzne

W kontekście biografii Mieczysława Wajnberga pojawia się kilka zagadkowych aspektów, które dotykają jego tożsamości oraz daty narodzin. Zgodnie z zapisami w akcie urodzenia, matka kompozytora miała na imię Sura Dwojra Stern. Jednak w latach osiemdziesiątych, starając się o uzyskanie nowej metryki, Wajnberg przedstawił radzieckim władzom zupełnie inne dane dotyczące matki: Sara Kotlicka. Powody tej zmiany pozostają nieznane.

Jak zauważa Danuta Gwizdalanka, „Wajnberg, podobnie jak Tuwim, czuł się jednocześnie Polakiem i Żydem”. Już wcześniej, w rozmowach z członkami swojej rosyjskiej rodziny, posługiwał się imieniem i nazwiskiem matki w zmienionej formie. Imię Sara wskazuje na jego żydowskie pochodzenie, natomiast Kotlicka, jako nazwisko, sugeruje polskie korzenie. Warto wspomnieć, że Tuwim w swoim wierszu Matka z Kwiatów polskich również eksplorował te tożsamości, a Wajnberg odwołał się do tego utworu w swojej VIII Symfonii.

Kolejny intrygujący aspekt dotyczy daty urodzin kompozytora. W oparciu o metrykę wydaną w ZSRR, powszechnie uznaje się, że Wajnberg przyszedł na świat 8 grudnia 1919 roku. Jednakże w dokumentach odkrytych w Warszawie zapisano datę 12 stycznia 1919 roku. Trudno uwierzyć w fałszerstwo warszawskiego dokumentu, tym bardziej, że wystawienie metryki na 11 miesięcy przed narodzinami dziecka zdaje się nieprawdopodobne. Dlatego, jeśli grudniowa data jest rzeczywiście miarodajna, to można spekulować, że chodziło o grudzień roku 1918, a nie 1919. Przesuwanie daty narodzin „do przodu” było wtedy zjawiskiem dość powszechnym.

Upamiętnienie

W 2020 roku na kamienicy przy ul. Żelaznej 66 w Warszawie, gdzie mieszkał Mieczysław Wajnberg, odsłonięto tablicę pamiątkową.

W 2021 roku jego imieniem nazwano ulicę w dzielnicy Wola, która prowadzi od ul. Chłodnej do ul. Krochmalnej.

---

Oceń: Mieczysław Wajnberg

---