Ksawery Branicki, znany również jako Franciszek Ksawery Branicki herbu Korczak, to postać wyjątkowa w polskiej historii, która znała zarówno blaski, jak i cienie swojego czasu. Urodził się 26 października 1816 roku w Warszawie i spędził swoje ostatnie dni, opuszczając nas 20 listopada 1879 roku w Asjucie, w Egipcie.
Był nie tylko ziemianinem i oficerem w rosyjskim wojsku, ale również człowiekiem o wielu pasjach i talentach. Jako finansista, angażował się w różnorodne projekty, a także w działalność narodową i polityczną, często w atmosferze zagrożenia i niepewności. Jego wkład w kulturę był nieoceniony — Branicki był zapaleńcem kolekcjonującym sztukę, a także mecenasem polskiej emigracji.
W szczególności wyróżniał się jako wspierający finansowo i organizacyjnie powstanie styczniowe w 1863 roku, co czyni go jedną z najbardziej hojnym postaci drugiego etapu Wielkiej Emigracji. Jego działania w tym zakresie miały ogromne znaczenie i pozostawiły trwały ślad w historii Polski.
Jego twórczość literacka, również istotna, była w języku francuskim, co podkreśla jego międzynarodowy zasięg i wpływ, jaki wywarł na rzeczywistość powojenną w Europie.
Pochodzenie
Ksawery Branicki pochodził z magnackiego rodu, który w XVIII wieku był uznawany za jedną z najzamożniejszych rodzin w całej Europie. Jego babka, Aleksandra Engelhardt, według niektórych źródeł miała być nieślubną córką Katarzyny Wielkiej. Była także żoną Hetmana Franciszka Ksawerego Branickiego. Z ich związku przyszedł na świat jedyny syn, Władysław Grzegorz.
Ksawery był synem Władysława Branickiego i Róży Potockiej. W jego rodzinie było również wiele innych ważnych postaci, w tym jego rodzeństwo: Eliza, Aleksander, Zofia, Konstanty, Katarzyna oraz Władysław Michał, który stanowił dziedzica Białej Cerkwi. Warto również wspomnieć, że tytuł hrabiowski został mu nadany w 1839 roku, co dodatkowo podkreśla jego status społeczny.
Życiorys
Najstarszy z rodzeństwa, w młodym wieku był oficerem w armii carskiej. Osiągnął znaczące sukcesy w trakcie walk na Kaukazie, gdzie zdobył awans na podpułkownika oraz pełnił funkcję adiutanta generała Paskiewicza. Wychowany w duchu patriotyzmu przez matkę, w dość wczesnym okresie swojego życia złożył dymisję z wojska carskiego i w 1844 roku wyjechał z Rosji, korzystając z nieobecności cara Mikołaja, co miało miejsce w Londynie. Po tym jak udał się do Czech na leczenie, Branicki przebywał również we Włoszech, gdzie odwiedził swoją siostrę Zofię, zamężną z włoskim księciem Liwiuszem III Odescalchi. Właśnie tam nawiązał trwałą przyjaźń z rodziną Bonapartów.
W roku 1847 Branicki postanowił osiedlić się we Francji, a do ojczyzny nigdy już nie wrócił. Spędzał długie lata w Paryżu, a w 1849 roku, z pomocą matki oraz za pośrednictwem Wiktora Okryńskiego, nabył zamek Montrésor położony w malowniczej dolinie Loary. Miejsce to wymagało jednak gruntownego remontu. Prace nad odnowieniem zamku trwały przez dziesięć lat, a nadzorował je były oficer Wojska Polskiego, Domaradzki. Branicki angażował się w gospodarkę oraz operacje finansowe, na przykład, finansując budowy kolei w Afryce i przyczyniając się do powstania trasy kolejowej łączącej Kijów z Odessą.
Branicki był jednym z inicjatorów działalności francuskiego banku kredytowego Crédit Foncier, który powstał w grupie Caisse d’Épargne, razem z Ludwikiem Wołowskim. Mimo działań carskich dotyczących jego ekstradycji z Francji, w 1854 roku otrzymał obywatelstwo francuskie. Wokół swojego zamku w Montrésor przekształcił tereny we wzorowo zorganizowane i zarządzane gospodarstwa rolne. W ramach renowacji zamku, zajął się także wystrojem wnętrz, które zaaranżował w stylu II Cesarstwa.
Równocześnie w znaczący sposób przyczynił się do rewitalizacji samego miasteczka Montrésor, gdzie odbudował kościół, ufundował szpital, zreperował szkoły dla dziewcząt i dla chłopców, a także założył nowy cmentarz. Mieszkańcy dostrzegli jego zaangażowanie i w 1860 roku wybrali go na burmistrza, a funkcję tę sprawował przez 10 lat.
Działalność na emigracji
W okresie swojej działalności na obczyźnie, Ksawery Branicki aktywnie angażował się w życie społeczności polskiej na emigracji. Jego wkład był szczególnie widoczny podczas Wiosny Ludów w 1848 roku, kiedy to przebywając w Rzymie, finansował działania Legii Polskiej.
Branicki był również znanym mecenasem kultury, wspierając zarówno artystów, jak i pisarzy, w tym Cypriana Kamila Norwida. Cenił sobie twórczość Adama Mickiewicza i był entuzjastycznym zwolennikiem jego działalności publicystycznej. W 1849 roku założył i finansował dziennik „Trybuna Ludów”, który był redagowany przez Mickiewicza.
Jednakże jego związek z francuskimi socjalistami przyczynił się do wprowadzenia represji przez rząd carstwa rosyjskiego. Branicki stracił swoje szlachectwo oraz stopnie wojskowe, a jego majątek, w tym Luboml na Wołyniu, został skonfiskowany. Tego rodzaju działania były efektem osobistego wyroku cara Mikołaja I, który zaocznie zesłał go na Syberię, a następnie pozbawił praw cywilnych na terenie Rosji. Cała rodzina Branickich znalazła się w niełaskach władzy carskiej, z powodu podobnych postaw patriotycznych jego braci, Aleksandra i Konstantego.
Wsparcie Branickiego dla patriotycznych działań nie ograniczało się tylko do Polaków na ojczystych ziemiach, lecz obejmowało również polskich emigrantów. Był hojnym darczyńcą dla Szkoły Polskiej w Batignolles pod Paryżem oraz Londyńskiego Literackiego Stowarzyszenia Przyjaciół Polski, a także wspierał lokalne szkoły w miasteczku Montrésor. Wraz z braćmi Aleksandrem i Konstantym, zainwestował znaczne kwoty w pożyczkę narodową w 1862 roku, a także wsparł finansowo działania po wojnie francusko-niemieckiej w 1871 roku.
Podczas przygotowań do powstania styczniowego, Ksawery Branicki jako członek Komitetu Polskiego w Paryżu współpracował z Komitetem Centralnym Narodowym. Jego działania obejmowały organizowanie zaciągu ochotniczego do wojsk powstańczych oraz wspieranie działalności tajnych stowarzyszeń patriotycznych, co obejmowało również finansowanie osobistych działań powstańców.
W swoim zamku Montrésor zgromadził bogate zbiory malarstwa, rzeźby, manuskryptów oraz innych pamiątek związanych z historią rodziny i Polski. Ponadto, przyczynił się do rozwoju gospodarczego nie tylko Francji, ale i regionu Turenii, gdzie osiedlił się. W 1862 roku został odznaczony Legią Honorową, co świadczy o jego zaangażowaniu i wkładzie w rozwój kultury i gospodarki w miejscach, gdzie przebywał.
Życie rodzinne
Ksawery Branicki w swoim życiu osobistym zmagał się z wieloma wyzwaniami. Ożenił się stosunkowo późno, co nie było typowe dla jego czasów.
W ówczesnych latach miał kilkoro nieślubnych potomków. Najbardziej znanym z nich był syn Augustyn, którego uznał za swojego, a którego matką była Sydonia Szumlaóska Revitzka, z którą miał związek.
W 1873 roku Branicki postanowił związać się na nowo, poślubiając wdowę – Pelagię Rembielińską z Zamoyskich, która była matką dwóch synów, co niewątpliwie wprowadziło nowy rozdział w jego życiu rodzinnym.
Niestety, jego podróż do Egiptu w listopadzie 1879 roku zakończyła się tragicznie, gdy zmarł w Asjucie. Po jego śmierci ciała przewieziono do Francji w 1880 roku, gdzie został pochowany na cmentarzu w Montrésor.
Jego brat Konstanty stał się dziedzicem Ksawerego, co kontynuowało rodzinne tradycje i dziedzictwo Branickich.
Publicystyka
Ksawery Branicki był autorem kilku znaczących prac, z których każda odzwierciedla jego unikalną perspektywę na politykę i gospodarkę. W swoich publikacjach podkreślał wpływ podatków na rozwój społeczny oraz polityczny. Oto kluczowe dzieła, które zasługują na szczególną uwagę:
- – L’impôt sur le capital, libérateur de la contribution de guerre – Moyens pratiques de l’appliquer, E. Dentu, Paryż, 1871,
- – Libération de la France par un impôt sur le capital, E. Dentu, Paryż, 1871,
- – La politique du passé et la politique de l’Avenir, esquisse d’une constitution, E. Dentu, Paryż, 1876,
- – Les nationalités slaves, E. Dentu, Paryż, 1879.
Pozostali ludzie w kategorii "Polityka i administracja":
Władysław Malangiewicz | Irena Grobelna | Jerzy Szurig | Andrzej Matuszewicz (dyplomata) | Hieronim Jańczyk | Franciszek Kotus-Jankowski | Agnieszka Wielowieyska | Krzysztof Wolicki | Olga Lubecka-Helfgot | Ewa Choromańska-Perczyńska | Kazimierz Gryglas | Krzysztof Tyszkiewicz (polityk) | Jan Mencwel | Monika Jaruzelska | Miriam Shaded | Michał Kobosko | Mirosław Basiewicz | Józef Higersberger | Stefan Grajek | Zbigniew DykaOceń: Ksawery Branicki (1816–1879)