Janusz A. Zajdel

---

Życiorys

Janusz A. Zajdel, syn Wiesława Zajdla i Wiesławy z Wolnickich, zyskał szerokie wykształcenie, które zaczęło się od III Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie, gdzie z sukcesem zdał maturę w 1955 roku. Już w młodym wieku aktywnie zaangażował się w działalność społeczną, będąc członkiem Związku Młodzieży Polskiej (ZMP), a następnie Związku Studentów Polskich (ZSP).

Kontynuując swoją edukację, Janusz odbył studia z zakresu fizyki na Uniwersytecie Warszawskim. Po ukończeniu studiów przez wiele lat pracował w Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej. Jego pasja i zaangażowanie doprowadziły do tego, że na początku lat 80-tych stał się jednym z współzałożycieli komisji zakładowej NSZZ „Solidarność”, co świadczy o jego zdecydowanej postawie w obronie praw pracowniczych.

Janusz A. Zajdel był też aktywnym członkiem Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS), gdzie stanowczo sprzeciwiał się łamaniu praw autorskich. W 1976 roku dołączył do Związku Literatów Polskich (ZLP), poszerzając swoje horyzonty literackie. Jako specjalista w dziedzinie fizyki jądrowej, Janusz Zajdel zdobył uznanie jako autor licznych artykułów, broszur, skryptów oraz książek popularnonaukowych, przyczyniając się do popularyzacji wiedzy w swojej dziedzinie.

Twórczość

Jako młody twórca, Janusz A. Zajdel, we współpracy ze swoim bratem, zadebiutował w 1961 roku publikując artykuł zatytułowany Pomysły braci Zajdel w „Młodym Techniku”. Tematyka tego tekstu dała początek rubryce „Pomysły dziwne, zwariowane i takie sobie”. Jego pierwszym opowiadaniem w obszarze fantastyki było utwór Tau Wieloryba, który zyskał uznanie na łamach tego samego czasopisma. Przez lata opublikował aż 83 opowiadania w różnych periodykach, nawiązując do klasycznej konwencji science-fiction.

Zajdel specjalizował się w opisie zjawisk takich jak kontakty z obcymi cywilizacjami, podróże kosmiczne oraz niezwykłe wynalazki. W jego wczesnych dziełach fabuła była precyzyjnie dopracowana pod względem technicznym, co łączyło się z wybitnym stylem językowym i licznymi grami słownymi. Jednakże jego najbardziej znaczącym wkładem w literaturę były powieści socjologiczno-polityczne, a pierwszym dziełem z tej serii był Cylinder van Troffa, który ukazał się w 1980 roku.

Zajdel analizował i przedstawiał społeczeństwa totalitarne, ograniczonej wolności i wszechobecnej kontroli. Jego powieści można określić jako dystopie, które ukazują niemożliwość stworzenia idealnej społeczności, jeśli rządzą nimi sztucznie narzucone zasady. Autor zręcznie wpisywał w swoje fikcyjne światy elementy rzeczywistości lat 80-tych, co sprawia, że można je uznać za polityczne rozważania przebrane w formę fantastyki. Wśród jego najbardziej znanych dzieł znajduje się powieść Limes inferior, która przedstawia Ziemię pod rządami „jedynie słusznego” systemu, kontrolowanego przez wszechpotężnego „Wielkiego Brata”. W złożonej tkance narracyjnej Zajdel nawiązywał do klasyków antyutopii, jak można zauważyć w nazwisku jednego z bohaterów Paradyzji, Nikora Orleya Huxwella, będącego anagramem nazwisk George’a Orwella i Aldousa Huxleya.

Maciej Parowski, uznany krytyk literacki, zauważył: „ustalił standardy obywatelskie i moralne, odnowił fantastykę polską, a zarazem znakomicie opisał polski los do 1989 r.”. W swoich rozważaniach na temat klasyfikacji literatury, Zajdel wyróżniał dwie kategorie: FR – fantastykę racjonalną oraz FI – fantastykę irracjonalną, sam definiując się jako zwolennik tego pierwszego nurtu.

Twórczość Zajdla miała ogromny wpływ na młodsze pokolenia autorów, inspirując wielu z nich do eksploracji tematów społecznych w literaturze fantastycznej. Do grona jego uczniów zaliczają się tacy pisarze jak Maciej Parowski, Marek Oramus oraz Andrzej Krzepkowski. Jego dzieła były tłumaczone na wiele języków, takich jak białoruski, bułgarski, czeski, esperanto, fiński, niemiecki, rosyjski, słoweński, węgierski oraz incydentalnie na angielski. Działał także w międzynarodowym fandomie science fiction i był członkiem World SF.

Niestety, Zajdel odszedł od nas w trakcie prac nad swoją ostatnią powieścią, Drugie spojrzenie na planetę Ksi, która miała być kontynuacją Całej prawdy o planecie Ksi. Jego dorobek pozostaje żywym świadectwem wartości, jakie niesie literatura fantastyczna, ujmując w sobie głębokie refleksje na temat natury społeczeństw.

Życie prywatne

Janusz A. Zajdel, znany polski autor, był żonaty z Jadwigą, z którą doczekał się córki Joanny. Jego życie zakończyło się w tragicznych okolicznościach, gdyż zmarł na raka płuc.

Obecnie spoczywa na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie, miejscu, które zachowuje pamięć o jego twórczości i wkładzie w kulturę polską.

Nagrody i wyróżnienia

Janusz A. Zajdel, ceniony polski pisarz, został uhonorowany licznymi nagrodami i wyróżnieniami za swoją twórczość literacką oraz działalność w dziedzinie kultury. Oto niektóre z jego osiągnięć:

• odznaka Magnum Trophaeum za wieloletnią współpracę z „Młodym Technikiem” (1973),
• medal „Za zasługi dla obronności kraju” za scenariusze filmów oświatowych (1975),
• nagroda Ministra Kultury i Sztuki za powieść Cylinder van Troffa (1980),
• Złota Sepulka za powieść Wyjście z cienia (1984),
• Śląkfa (1984).

W roku 1985 Zajdel został nagrodzony Nagrodą Fandomu Polskiego za swoją powieść Paradyzja. Z tego powodu nagroda od 1986 roku nosi jego imię. Obecnie jej wręczeniem tradycyjnie zajmuje się Jadwiga Zajdel, żona pisarza.

Upamiętnienie

W 2023 roku imię Janusza A. Zajdla otrzymało honorowe upamiętnienie poprzez nadanie jego imienia rondu, które znajduje się na skrzyżowaniu ulic Postępu i Konstruktorskiej w Warszawie, w dzielnicy Mokotów. To wyróżnienie podkreśla znaczenie Zajdla w polskiej literaturze.

W 2013 roku, z okazji jego 75. urodzin, zorganizowano również konkurs literacki, zatytułowany „Światy Zajdla”, który miał na celu uczczenie twórczości tego wyjątkowego autora i inspirowanie nowych pokoleń do pisania.

Publikacje

Zbiory opowiadań

Janusz A. Zajdel, znany z pasji do literatury, stworzył wiele zbiorów opowiadań, które są świadectwem jego kreatywności oraz umiejętności pisarskich. Wśród najważniejszych tytułów wymienia się:

• Jad mantezji (Nasza Księgarnia, 1965),
• Przejście przez lustro (Iskry, 1975),
• Iluzyt (Nasza Księgarnia, 1976),
• Feniks (Nasza Księgarnia, 1981),
• Ogon diabła (KAW, 1982).

Wydane pośmiertnie

Po jego śmierci, literatura wzbogaciła się o kolejne niezwykłe dzieła, w tym:

• Dokąd jedzie ten tramwaj? (KiW, 1988),
• Wyższe racje w wyborze Marka Oramusa (Wydawnictwo Poznańskie, 1988),
• List pożegnalny – zawiera m.in. konspekty niedokończonych powieści (Alfa, 1989),
• Relacja z pierwszej ręki w wyborze Jadwigi Zajdel (superNOWA, 2010),
• Dziwny nieznany świat, tom I opowiadań zebranych (BookRage, 2014 – e-book),
• Ten piękny dzień, tom II opowiadań zebranych (BookRage, 2014 – e-book),
• Felicitas, tom III opowiadań zebranych (BookRage, 2014 – e-book),
• Residuum – zawiera m.in. konspekty niedokończonych powieści i wiersze (BookRage, 2014 – e-book).

Powieści

Jego dorobek literacki obejmuje również powieści, które zasługują na szczególne wyróżnienie:

• Lalande 21185 (Nasza Księgarnia, 1966),
• Prawo do powrotu (Nasza Księgarnia, 1975),
• Cylinder van Troffa (Czytelnik, 1980),
• Limes inferior (Iskry, 1982),
• Wyjście z cienia (Czytelnik, 1983),
• Cała prawda o planecie Ksi (KAW, 1983),
• Paradyzja (Iskry, 1984).

Wydane pośmiertnie

Warto również zwrócić uwagę na powieść, która została dokończona po jego odejściu:

• Drugie spojrzenie na planetę Ksi (superNOWA 2014, powieść pośmiertnie dokończona przez Marcina Kowalczyka).

Inne

Ważną częścią twórczości Zajdla są także prace naukowe i publikacje, które w pełni pokazują jego wszechstronność:

• Izotopy promieniotwórcze (IW CRZZ, 1973),
• Wybrane zagadnienia z fizyki jądrowej (współaut. Bożena Gostkowska, Ośrodek Informacji o Energii Jądrowej, 1975),
• Promieniowanie jonizujące (PAN, NOT, 1976),
• Ogólne zasady ochrony przed promieniowaniem jonizującym (współaut. Tadeusz Majle, PZWL, 1976),
• Bezpieczeństwo i higiena pracy przy użytkowaniu promieniowania jonizującego (Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich, 1975).

---

Oceń: Janusz A. Zajdel

---