Elie Nadelman

---

Życiorys

Eliasz Nadelman przyszedł na świat 20 lutego 1882 roku, w rodzinie jubilerskiej, syna Filipa i Hannahy Nadelman. Jego rodzina, której korzenie sięgały burżuazyjnego środowiska zasymilowanych Żydów, składała się z artystów oraz muzyków. W domu posługiwano się językiem polskim. Młody Eliasz dorastał przy ulicy Marszałkowskiej 143, w sercu Warszawy. Ukończył gimnazjum i liceum sztuk wyzwolonych w 1899 roku, a następnie kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod okiem Adam Badowskiego oraz Jana Kauzika.

W 1902 roku artysta podjął decyzję o wyjeździe do Krakowa w celu zapisania się do Szkoły Sztuk Pięknych, uznawanej wówczas za najnowocześniejszą polską uczelnię artystyczną. Jednak po zaledwie dwóch dniach wrócił do stolicy, gdzie na wystawie w warszawskim salonie Krywulta zaprezentował swój duży rysunek satyryczny „Parada modernizmu”, współtworzony z Witoldem Wojtkiewiczem.

W 1904 roku Nadelman wyjechał do Monachium, gdzie wykonał rysunek zatytułowany „Chopin”, który zdobył trzecie miejsce w konkursie organizowanym przez czasopismo „Sztuka”. W tym czasie zyskał dostęp do znakomitych zbiorów rzeźby starożytnej w Gliptotece oraz sztuki ludowej w Bawarskim Muzeum Narodowym. Całkiem możliwe, że zetknął się także z ideami Adolfa von Hildebranda, który w 1893 roku przedstawił swoją koncepcję formy w sztuce.

Następnym przystankiem na jego artystycznej drodze był Paryż, gdzie spędził kilka miesięcy w Académie Colarossi. W stolicy Francji poznał wpływowych kolekcjonerów, braci Natanson, Tadeusza i Aleksandra, którzy byli założycielami prestiżowego czasopisma „La Revue blanche”. W tym okresie nawiązał również bliską znajomość z Gertrudą Stein oraz jej bratem Leo, którzy nabyli niektóre z jego dzieł. Jego gipsowa rzeźba nagiej kobiety zyskała uznanie w domu Steinów przy rue de Fleurus. Elie Nadelman stał się integralną częścią polskiej kolonii artystycznej na Montparnassie, gdzie utrzymywał kontakty z takimi artystami jak Leopold Gottlieb, Szymon Mondszajn, Eugeniusz Zak oraz Mojżesz Kisling, a także Louis Marcoussis oraz Alicja Halicka. Regularnie wystawiał swoje prace w paryskich Salonach, na początku prezentując głównie rysunki oraz gipsowe rzeźby.

W dniach od 26 kwietnia do 8 maja 1909 roku w Galerie Druet w Paryżu odbyła się jego pierwsza znacząca indywidualna wystawa. Publiczność mogła podziwiać zarówno klasyczne, jak i bardziej eksperymentalne prace. Leo Stein, w czasie tej wystawy, nabył szereg rysunków, a znany poeta i krytyk sztuki Guillaume Apollinaire zauważył, że „wpłynęła ona na niektórych z naszych bardzo ważnych młodych malarzy”. W kontekście tej wystawy wspominał o wpływie, jaki wywarła fasetowana głowa gipsowa Nadelmana na „Głowę Fernandy”, pierwszą rzeźbę kubistyczną Pabla Picassa.

W 1909 roku Alfred Stieglitz umieścił manifest artysty w „Camera Work”, zaznaczając, że „temat każdej pracy jest dla mnie niczym innym jak pretekstem do tworzenia znaczącej formy”. Dwa lata później, Nadelman zorganizował kolejną ważną wystawę w Londynie, gdzie wszystkie jego prace, w tym neoklasyczne rzeźby z marmuru i brązu, zostały zakupione przez Helenę Rubinstein. Artysta kontynuował swoje wyjazdy po Europie, a wiosną 1912 roku zaprezentował swoje dzieła w Barcelonie na Galerii Jose Dalmau, gdzie wystawiali również Leopold Gottlieb, Mela Muter oraz Józef Pankiewicz.

Po wybuchu I wojny światowej, Nadelman pracował w Londynie przez dwa miesiące, a następnie, zachęcony przez Rubinstein, wyjechał do Stanów Zjednoczonych. 24 października 1914 roku, artysta wyruszył statkiem „Lusitania” do Nowego Jorku, gdzie zorganizował swoją pierwszą indywidualną wystawę w „291” Gallery, prowadzonej przez Stieglitza. Prezentowane były m.in. rzeźby „Man in the Open Air” oraz różnorodne płaskorzeźby, co skutkowało entuzjastycznym przyjęciem przez krytyków.

W 1918 roku, nawiązał bliskie relacje z rodziną Stettheimer, a także z umożliwiającymi mu nowe kontakty artystami, takimi jak Florence i Konrad Cramer. Po krótkim, burzliwym romansie z Ettie Stettheimer, w grudniu 1919 roku ożenił się z Violą Flannery. W 1921 roku, nowojorski wydawca E. Weyhe wypuścił na rynek „Vers la Beauté Plastique”, a rok później Nadelmanowi poświęcono odcinek w serii Younger Artists. U szczytu swojej kariery zaprojektował także fryz na fasadzie Fuller Building w Nowym Jorku, będącej pierwszą w mieście dekoracją w stylu art deco.

Cynthia Nadelman podkreśliła: „Czasami podejmował wręcz ryzyko naśladowania własnych interpretacji sztuki greckiej”, co łączyło jego twórczość z ideą ponadczasowości rzeźby. Artysta zgłębiać także związki między epokami oraz kulturami w kontekście nowoczesnej sztuki. Nadelman stosował również technikę galwanoplastyki, co pozwalało mu na pokrywanie gipsowych rzeźb brązem. Niestety, jego życie zakończyło się tragicznie, popełnił samobójstwo w swojej pracowni w Alderbrook.

Wystawy w Polsce

• „Elie Nadelman – polski prekursor Art Deco”, 10 maja – 30 września 2022, Warszawa, Fundacja Art & Modern i Wejman Gallery (kuratorka: Agnieszka Dziki),
• „Elie Nadelman. Na wzór i podobieństwo”, 1 lipca – 15 sierpnia 2004, Warszawa, Królikarnia.

---

Oceń: Elie Nadelman

---