Witold Bełza

---

Życiorys

Witold Bełza przyszedł na świat w Warszawie 8 maja 1886 roku. Był synem Stanisława Bełzy (1849–1929), znanego na Śląsku adwokata oraz dziejopisarza, który angażował się w działania na rzecz niepodległości, a także podróżnika i publicysty. Jego matką była Jadwiga z Kobylańskich, córka warszawskiego lekarza. W jego rodzinie był także stryj, Władysław Bełza (1847–1913), literat i publicysta, który pełnił funkcję sekretarza administracyjnego w Ossolineum we Lwowie. Zarówno ojciec, jak i stryj aktywnie zajmowali się tematyką polskich ziem zachodnich; byli oni również członkami korespondentami Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Bełza podjął naukę w warszawskim gimnazjum, po czym kontynuował edukację w Gimnazjum Ojców Jezuitów w Chyrowie, gdzie uzyskał świadectwo dojrzałości w 1905 roku. Następnie, w latach 1911-1914, studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego. W tym samym czasie, od 1910 do 1920 roku, pracował w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, równocześnie angażując się w dziennikarstwo oraz działalność literacką, pełniąc rolę redaktora „Poradnika Teatrów i Chórów Włościańskich” oraz współpracując z „Pamiętnikiem Literackim”.

Wybuch I wojny światowej zastał go w Szwajcarii, gdzie podjął pracę jako bibliotekarz w Muzeum Polskim w Rapperswilu. W styczniu 1917 roku powrócił do Lwowa, gdzie wznowił pracę w Ossolineum, zdobywając doktorat filozofii na Uniwersytecie Lwowskim na podstawie pracy pt. „Wernyhora w poezji Słowackiego”, stworzonej pod okiem profesora Wilhelma Bruchnalskiego.

Dyrektor Biblioteki Miejskiej w Bydgoszczy

W sierpniu 1920 roku Bełza osiedlił się w Bydgoszczy i od 1 września tego samego roku objął stanowisko dyrektora Biblioteki Miejskiej oraz Biblioteki Ludowej. Jego celem stała się gruntowna polonizacja biblioteki. W ciągu kilku lat przekształcił niemiecki księgozbiór w wartościową kolekcję polską, rozbudowując również dział rękopisów. Dokonał odzyskania zasobów biblioteki bernardynów bydgoskich, biorąc pod uwagę różnorodność i znaczenie zbiorów.

Za jego kadencji biblioteka zyskała liczne darowizny oraz depozyty, a także wykształcił lokalnych bibliotekarzy, przekształcając instytucję w wpływowy ośrodek naukowy. Do cennych darów zaliczał się zbiór prawie 2700 dokumentów przekazany przez kolekcjonera Kazimierza Kierskiego. W latach 30-tych Adam Grzymała-Siedlecki wzbogacił bibliotekę o kilka książek z poronińskiego księgozbioru Włodzimierza Lenina, co wzbudziło duże zainteresowanie w lokalnej społeczności.

Działalność naukowo-literacka w Bydgoszczy

Bełza harmonijnie łączył pracę dyrektora biblioteki z działalnością naukową i literacką, publikując prace z zakresu bibliotekoznawstwa, historii polskiej literatury i krytyki teatralnej. Był autorem kilku beletrystycznych dzieł i prowadził tłumaczenia z języka niemieckiego i francuskiego. W latach 1935–1936 współpracował z Polskim Słownikiem Biograficznym, przygotowując kilka biogramów.

Pisał również felietony i korespondencje dla lokalnej i krajowej prasy. Część jego rękopisów, w tym gotowy rękopis pt. Xawera Deibel o długości 600 stron, zaginęła w czasie okupacji niemieckiej. W latach 1934-1939 łączył obowiązki dyrektora z funkcją naczelnika Wydziału Oświaty i Kultury Zarządu Miejskiego.

Bełza był miłośnikiem muzyki, regularnie uczestniczył w premierach w Teatrze Miejskim i brał udział w organizacji wydarzeń muzycznych. Aktywnie wspierał fortepianową sekcję kameralną Bydgoskiego Towarzystwa Muzycznego, a także pełnił rolę zastępcy prezesa tej organizacji. Angażował się w działalność społeczną i kulturalną, przystępując do Organizacji Inteligencji Polskiej oraz współorganizując wiele lokalnych inicjatyw.

Działalność po 1939 r.

W czasie II wojny światowej Bełza przebywał poza Bydgoszczą, m.in. w Brzuchowicach, Lwowie i Ciężkowicach, wykonując prace bibliotekarską i nauczając. Do Bydgoszczy wrócił 14 marca 1945 roku, ponownie obejmując kierownictwo Biblioteki Miejskiej i Ludowej. Od września 1945 roku do lutego 1949 roku pełnił również funkcję naczelnika Wydziału Kultury i Sztuki w magistracie. Pracował także jako kierownik literacki w Teatrze Miejskim oraz nauczyciel w bydgoskiej Szkole Dramatycznej, gdzie po wojnie utworzył sieć Bibliotek Powszechnych.

Bełza zainicjował obchody 600-lecia Bydgoszczy, organizując wydarzenia w związku z tym jubileuszem. W grudniu 1947 roku otworzył Bibliotekę Lekarską jako oddział Biblioteki Miejskiej, zyskując uznanie jako honorowy członek Bydgoskiego Towarzystwa Lekarskiego. Działał także aktywnie w Związku Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich oraz w Związku Literatów Polskich.

Pod koniec lat 40. XX wieku, z powodów politycznych, stał się niewygodny dla nowego zarządu miejskiego. Pomimo przystąpienia do Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego oraz odbywania szkoleń ideologicznych, w kwietniu 1951 roku musiał opuścić swoje mieszkanie przy ul. Adama Asnyka 7/3 na mocy decyzji Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, a następnie przeniósł się na ul. Gdańskiej 33. W grudniu 1952 roku został usunięty ze stanowiska dyrektora i na koniec tego roku przeszedł w stan spoczynku, w wieku 60 lat. Krótko pracował jako pomoc w Czytelni Naukowej, a 31 sierpnia 1953 roku zakończył działalność w Bibliotece Miejskiej.

Po zakończeniu kariery zawodowej ograniczono mu możliwości pracy, m.in. uniemożliwiono mu zatrudnienie w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie oraz Zakładach Graficznych PZWS w Bydgoszczy. Witold Bełza zmarł 24 lutego 1955 roku w Bydgoszczy, a jego miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Nowofarnym. Po jego śmierci nie ukazał się żaden oficjalny nekrolog.

Rodzina

Witold Bełza od 1917 roku był żonaty z Karoliną Ludwiką z Winiarzów, która pochodziła z rodziny renomowanych księgarzy i drukarzy lwowskich. Miał córkę Halinę (1919–1992), zamężną z Janem Harasymowiczem, profesorem Politechniki Krakowskiej, oraz syna Stanisława Janusza (1921–1982), rzecznik eksperta i biegłego sądowego.

Upamiętnienie

W dniu 24 lutego 1984 roku, na ścianie budynku przy ul. Gdańskiej 33, w którym Witold Bełza spędził część swojego życia, zorganizowano uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej na jego cześć. To symboliczne wydarzenie stanowi wyraz szacunku oraz pamięci o jego osiągnięciach i wkładzie w kulturę.

Bełza jest także patronem Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy, co podkreśla jego znaczenie dla literatury i edukacji w tym regionie. Biblioteka ta, jako miejsce, w którym gromadzone są liczne dzieła literackie, idealnie oddaje ducha pracy i pasji Bełzy.

---

Oceń: Witold Bełza

---