Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii im. gen. Karola Kaczkowskiego

---

Tradycje i historia

Patron

Profesor Karol Kaczkowski, który żył w latach 1797-1867, był nie tylko lekarzem, ale i epidemiologiem. W czasie powstania listopadowego, z wielkim poświęceniem dołączył do ochotników, w tym studentów Uniwersytetu Warszawskiego, organizując pierwsze medyczne jednostki, które udzielały wsparcia rannym na polu bitwy. Kaczkowski był odpowiedzialny za zbudowanie zintegrowanego systemu pomocy medycznej, który obejmował transport rannych z pola walki do szpitali. W wyniku jego zasług na tym polu, został mianowany Naczelnym Lekarzem Wojska Polskiego. Gdy w obliczu drugiej pandemii cholery, przywleczonej przez wojska rosyjskie, zorganizował skuteczne procedury leczenia oraz zapobiegania, takie jak izolacja chorych i dezynfekcja przy pomocy chloru, potwierdził swoje wybitne umiejętności w dziedzinie medycyny.

Okres laboratorium sanitarnego

Historia Instytutu zaczyna się od jednostek sanitarno-epidemiologicznych, które były tworzone podczas II wojny światowej na froncie wschodnim. W styczniu 1945 roku w Lublinie powstało Sanitarno Epidemiologiczne Laboratorium nr 9 Frontu, pod kierownictwem kpt. prof. dr n. med. Edmunda Mikulaszka, działające przy Szpitalu Ewakuacyjnym nr 42. Już w lutym tego samego roku laboratorium to przeniesiono do Tworek koło Warszawy. Po wojnie, we wrześniu 1945 roku, zespół z SELF 9 oraz 28. Pogotowia Instruktorsko Dezynfekcyjnego utworzył Centralne Laboratorium Sanitarno-Epidemiologiczne, które w grudniu 1946 roku zostało przeniesione do Łodzi i włączone do Wojskowego Centrum Wyszkolenia Medycznego. W 1949 roku laboratorium było kierowane przez płk dr hab. Jana Andrzeja Chomiczewskiego, a cały projekt ewoluował w 1955, kiedy to laboratorium przekształcono w 34. Wojskowe Centralne Laboratorium Sanitarno-Higieniczne. W 1957 laboratorium uzyskało status placówki naukowej.

Okres instytutu naukowego

Rok 1960 był przełomowy, ponieważ nadano nową nazwę Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii oraz ustanowiono patrona, generała Karola Kaczkowskiego. W tym samym roku, Instytut zyskał Ośrodek Ochrony Radiologicznej i Radiobiologii, który wcześniej znajdował się w II CSK WAM. W 1963 roku do Instytutu dołączono też Laboratorium Sanitarno-Higieniczne Wojsk Lotniczych z Krakowa. Utworzenie Rady Naukowej WIHE z kolei otworzyło możliwości kształcenia doktorów nauk medycznych oraz habilitowanych, co miało miejsce już w 1972 roku. W latach 1974–1979 zrealizowano budowę nowego budynku administracyjno-laboratoryjnego. W 1990 roku do Instytutu przeniesiony został Ośrodek Naukowo-Badaczy Służby Weterynaryjnej w Puławach, który zyskał nazwę Ośrodek Badań Weterynaryjnych WIHE. Po likwidacji Wojskowej Akademii Medycznej w 2002 roku, instytut został przekształcony w samodzielną jednostkę naukową, co oznaczało jego pełną niezależność. W 2002 roku uruchomiono również pierwsze w Polsce laboratorium mikrobiologiczne o hermetyczności 3 stopnia (BSL-3), a Ośrodek w Puławach został przemianowany na Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych WIHE. W 2010 roku zmieniono status WIHE na instytut badawczy. Do 2021 roku jednostki organizacyjne przesunięto na ul. Kozielską, a instytut działa dzisiaj w Warszawie i w Puławach.

Aktywność Instytutu

Działalność naukowa i badawczo-rozwojowa

Instytut angażuje się w różnorodne przedsięwzięcia badawcze oraz badawczo-rozwojowe w ramach wszystkich wyznaczonych obszarów statutowych. Działa na rzecz konkurencyjnego pozyskiwania funduszy na realizację badań z budżetu państwowego, korzystając z możliwości jakie oferują m.in. Ministerstwo Obrony Narodowej (MON) oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW). Oprócz tego, Instytut pozyskuje środki z krajowych i zagranicznych agencji grantowych, tj. NCN, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR), Agencja Badań Medycznych (ABM), a także z DARPA, a także od organizacji międzynarodowych, w tym Europejskiej Agencji Obrony (EDA) oraz Departamentu Obrony USA.

Współpracuje także z partnerami komercyjnymi, w tym przedsiębiorcami, co dodatkowo zwiększa możliwości finansowania i prowadzenia innowacyjnych badań.

Rada Naukowa WIHE

W strukturach Instytutu znajduje się 14-osobowa Rada Naukowa, która pełni rolę organu stanowiącego, inicjującego, doradczego oraz opiniodawczego. Rada zajmuje się kwestiami związanymi ze statutową działalnością oraz rozwojem zawodowym pracowników naukowych i badawczych Instytutu. Obecnie, zarówno Instytut, jak i Rada Naukowa dysponują prawem do nadawania stopnia naukowego doktora w dziedzinie nauk o zdrowiu, co wprowadza dodatkowe możliwości rozwoju akademickiego.

Działalność medyczna oraz wykrywanie czynników BMR

Instytut dysponuje hermetycznymi laboratoriami diagnostycznymi, w tym specjalistycznym medycznym laboratorium, które jest wysoce przystosowane do identyfikacji, badania oraz archiwizacji najbardziej niebezpiecznych czynników biologicznych, obejmujących wirusy, bakterie, a także toksyny. W szczególności laboratoria te są przygotowane do analizy czynników biologicznych będących bronią masowego rażenia, takich jak etiologiczne czynniki wąglika, dżumy, cholery, tularemii, a także substancji toksycznych, jak jady kiełbasiane.

Działalność edukacyjno-ekspercka

Instytut prowadzi różnorodne działania edukacyjne, w tym organizuje szkolenia, kursy oraz konferencje. Posiada uprawnienia do przeprowadzania szkoleń dotyczących ochrony przed polem elektromagnetycznym, wakcynologii praktycznej oraz ochrony radiologicznej pacjenta i inspektora ochrony radiologicznej. Dodatkowo, jest akredytowaną jednostką do realizacji specjalizacji w dziedzinie epidemiologii, skierowanej do lekarzy oraz pracowników ochrony zdrowia.

Realizowane przez Instytut zadania w tych dynamicznych obszarach badawczych przynoszą wsparcie eksperckie dla administracji rządowej, w tym dla MON, a także wykorzystywane są w polityce pomocowej Unii Europejskiej w krajach rozwijających się. Do zadań należy również współpraca przy tworzeniu przepisów prawnych, przewodników, instrukcji, aktywności w zakresie standaryzacji oraz transferu najlepszych praktyk dotyczących bezpieczeństwa OPBMR, epidemiologii oraz biologicznego bezpieczeństwa.

Struktura

Lokalizacja ul. Kozielska, Warszawa

Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii im. gen. Karola Kaczkowskiego posiada kilka kluczowych jednostek badawczych, które odgrywają istotną rolę w zakresie zdrowia publicznego i ochrony zdrowia.

Zakłady Naukowe

• Zakład Farmakologii i Toksykologii,
• Zakład Medycyny Regeneracyjnej i Biologii Komórki,
• Zakład Ochrony Mikrofalowej,
• Zakład Radiobiologii.

Samodzielne Pracownie

• Pracownia Epidemiologii,
• Pracownia Fizjologii Stosowanej,
• Pracownia Genetyki i Biologii Molekularnej,
• Pracownia Higieny Żywienia i Żywności,
• Pracownia Immunologii Doświadczalnej,
• Pracownia Nanobiologii i Biomateriałów,
• Pracownia Parazytologii,
• Pracownia Terapii Eksperymentalnych,
• Pracownia Terapii Genowych.

Lokalizacja ul. Lubelska, Puławy

W lokalizacji w Puławach znajduje się również istotny dla instytutu:

• Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych.

Ciekawostki

Obiekt „Alfa”

Na terenie Instytutu znajdziemy eksperymentalny schron OPBMR, który został zbudowany w latach 70., w czasach zimnej wojny. Stworzenie odpowiednich warunków ochronnych w obliczu zagrożeń, takich jak konflikty nuklearne czy skażenia, stało się kluczowe dla zabezpieczenia zarówno ludności, jak i stanowisk dowodzenia. W ramach planowanej serii schronów, w skład której wchodziły także obiekty o nazwach Beta i Gamma, schron „Alfa” był pierwszym, który zrealizowano.

Jest to pełnowartościowa konstrukcja, która może być hermetyzowana, z powierzchnią wynoszącą 150 m². Obiekt ten jest ***wyposażony w nowoczesne śluzy, a także w system dekontaminacji i filtracji powietrza***. W schronie prowadzono również badania dotyczące wpływu izolacji oraz zagrożeń na psychikę i organizm ludzki w warunkach bytowania w zamkniętej przestrzeni.

Pomnik generała Karola Kaczkowskiego

Ponadto, warto zwrócić uwagę na pomnik generała Karola Kaczkowskiego, który został odsłonięty w 1931 roku, z okazji 100-lecia bitwy o Olszynkę Grochowską. Znajduje się on na terenie koszar 1. Batalionu Sanitarnego, przy ul. Powązkowskiej 44. Pomnik ten został ufundowany przez kadrę oficerską tej jednostki.

W 1960 roku dokonano jego restaurowania, a następnie przeniesienia na obecny teren Instytutu, przy ul. Kozielskiej 4, gdzie odbyła się uroczystość odsłonięcia w towarzystwie rodziny generała Kaczkowskiego. Pomnik ma formę kamiennego obelisku, który wspiera się na prostopadłościennym postumencie, osadzonym na szerszym cokole składającym się z dwóch warstw.

Na obelisku znajduje się metalowy medalion przedstawiający popiersie gen. Kaczkowskiego, będący dziełem Wiktora Gontarczyka. Na postumencie umieszczono inscriptions w kapitalikach, które upamiętniają zarówno osobę generała, jak i jego wkład w rozwój wojska polskiego, wspierając tym samym ideały dobrej i szybkiej pomocy medycznej na polu walki, co ma kluczowe znaczenie dla morale żołnierzy.

Odznaka pamiątkowa i oznaka rozpoznawcza

Decyzją nr 5/MON z dnia 21 stycznia 2019 roku wprowadzono w Wojskowym Instytucie Higieny i Epidemiologii nową odznakę pamiątkową oraz oznakę rozpoznawczą. Odznaka pamiątkowa ma swoje korzenie w historycznej odznace 1 Batalionu Sanitarnego imienia generała lekarza Karola Kaczkowskiego, który stacjonował przed II wojną światową na Powązkach.

W projektu odznaki zastosowano barwę wiśniową, która ma głębokie konotacje z jednostkami Polskiego Wojska, które specjalizują się w medycynie, farmacji i weterynarii. Odznaka wykonana z metalu ma kształt kwadratu ustawionego na wierzchołku, o wymiarach 40 mm na 40 mm, obwiedziona srebrną ramką. W centrum kwadratu znajduje się równoramienny krzyż ustawiony na skos, którego ramiona zdobione są srebrnymi, podwójnymi proporczykami, oddzielonymi ciemnoniebieskimi żyłkami.

W centrum znajduje się ciemnoniebieska tarcza z wizerunkiem laski Eskulapa, symbolizującym medycynę oraz sztukę lekarską. Pomiędzy ramionami krzyża pojawiają się napisy w kolorze złotym. U góry tarczy widnieje skrót „WIHE”, oznaczający Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii, natomiast u dołu umieszczono ozdobny monogram „KK”, nawiązujący do inicjałów patrona instytutu. Po lewej stronie znajduje się data „1831”, upamiętniająca bitwę o Olszynkę Grochowską, a po prawej roku „1960”, symbolizującego założenie Instytutu.

Oznaka rozpoznawcza, tkana lub haftowana, jest oparta na tarczy herbowej, elegancko otoczonej złotą linią. U góry tej oznaki znajduje się skrót nazwy Instytutu, a z boku laski Eskulapa umieszczone są stylizowane, złote wieńce laurowe. Projekt oznaki bezpośrednio nawiązuje do dotychczas używanej oznaki Instytutu. Oznaka ta występuje również w wersji na mundur polowy, przyjmując barwy ochronne.

Komendanci

W historii Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii im. gen. Karola Kaczkowskiego, kluczowe znaczenie miały postacie, które pełniły funkcje komendantów. Oto lista wybitnych liderów, którzy kierowali instytutem w różnych okresach:

• płk prof. dr hab. farm. Maksym Nikonorow (1960–1970),
• płk prof. dr hab. Józef Kubica (1970–1978),
• gen. bryg. doc. dr hab. med. Tadeusz Obara (1978–1982),
• gen. bryg. prof. dr hab. med. Jerzy Bończak (1982–1984),
• płk doc. dr hab. med. Juliusz Reiss (1984–1985),
• płk prof. dr hab. Józef F. Kubica (1985–1991),
• płk prof. dr hab. Jerzy Faff (1991–1996),
• płk prof. dr hab. Krzysztof Chomiczewski (1996–2002),
• płk doc. dr hab. n. med. Marek Krzysztof Janiak (2002).

Każdy z tych komendantów wniósł istotny wkład w rozwój instytutu, zapewniając nieustanny postęp w dziedzinie higieny i epidemiologii.

Dyrektorzy

W historii Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii im. gen. Karola Kaczkowskiego przebieg kadencji dyrektorów był istotnym elementem jego działalności. Poniżej przedstawione są osoby, które pełniły tę funkcję w kolejnych latach:

• płk doc. dr hab. n. med. Marek K. Janiak (2002–2007),
• płk dr n. med. Janusz Kocik (2007–2016),
• płk dr n. biol. Robert Zdanowski (2016–2019),
• płk dr n. med. Adam Ziemba (2019–2021),
• prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. inż. Marcin Sobczak (2021-2023),
• dr n. med. Jarosław Ucieklak (od 2023).

---

Oceń: Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii im. gen. Karola Kaczkowskiego

---