Władysław Bełza

---

Rodzina

Władysław Bełza był potomkiem wykształconych rodziców. Jego ojcem był Józef Bełza, który urodził się w 1805 roku w Masłowicach koło Wielunia, a zmarł w 1888 roku. Zawodowo był chemikiem. Matką Władysława była Augusta Bogumiła Teofila Ostrowska, urodzona w 1829 roku w Dąbrowie, również w pobliżu Wielunia. W rodzinie Władysława znalazł się również jego brat, Stanisław Bełza, urodzony w 1849 roku i zmarły w 1929 roku, który zasłynął jako adwokat, pisarz, podróżnik oraz aktywny działacz kulturalny na Śląsku.

Władysław ożenił się z Marią Ostrowską. Pomimo braku własnych dzieci, para zdecydowała się na adopcję Kazimierza Mariana, który był jego bratankiem oraz synem rzeźbiarza Kazimierza Ostrowskiego. Warto dodać, że przybrany syn Władysława używał nazwiska Ostrowski-Bełza. Niestety, w 1940 roku Kazimierz Marian został deportowany przez NKWD do Azji, a w roku następnym zginął z rąk sowieckiego konwojenta.

Życiorys

Władysław Bełza rozpoczął swoją edukację w rządowym gimnazjum w Warszawie, a w 1865 roku przeniósł się do szkoły oficerskiej w Kazaniu. Następnie, w latach 1866–1868, studiował w Szkole Głównej w Warszawie. Już w tym czasie jego twórczość literacka nabierała kształtu, gdyż współpracował z warszawskimi tygodnikami, takimi jak „Przyjaciel Dzieci” oraz „Przegląd Tygodniowy”. Jego debiut poeta przypadł na rok 1863, kiedy zamieścił wiersz „Deszczyk wiosenny” w „Przyjacielu Dzieci”. W 1867 opublikował swój pierwszy zbiór poezji dla najmłodszych, pt. „Podarek dla grzecznych dzieci”.

W 1868 roku Bełza podjął pracę jako lektor u Wincentego Pola w Krakowie, co znacząco wpłynęło na rozwój jego kariery literackiej. Z pomocą Pola ukazały się jego kolejne książki, w tym „Abecadlnik w wierszykach dla polskich dzieci” oraz „Upominek dla młodzi polskiej na pamiątkę trzechsetnej rocznicy Unii Lubelskiej”, które były poświęcone historii Polski. Bełza spędził jakiś czas w Lwowie, po czym odwiedził miejscowości takie jak Wenecja, Padwa, Zurych i Paryż. Tam nawiązał bliskie relacje z Józefem Bohdanem Zaleskim, znanym jako „pieśniarz Ukrainy”.

Po pewnym czasie przeniósł się do Poznania, gdzie miał kluczowy wpływ jako współzałożyciel „Tygodnika Wielkopolskiego” i pisma dla dzieci „Promyk”. Działał na rzecz polskości, sprzeciwiając się germanizacji Polaków w Wielkopolsce oraz na Śląsku. W grudniu 1871 roku stawiano mu zarzuty, co doprowadziło do nakazu opuszczenia państwa pruskiego, określając go jako lästiger Ausländer (niepożądany cudzoziemiec). Po tym incydencie przeniósł się najpierw do Pragi, by w lutym 1872 roku osiedlić się na stałe we Lwowie, gdzie spędził resztę swojego życia.

W Lwowie Bełza aktywnie pisał do „Dziennika Polskiego” oraz „Gazety Narodowej”. Przy Uniwersytecie Lwowskim uczestniczył w wykładach Antoniego Małeckiego i Romana Pilata, którzy byli stróżami polszczyzny. Bełza redagował i wydawał pisma dziecięce, takie jak „Promyk. Tygodnik dla Dzieci” oraz „Towarzysz Pilnych Dzieci”.

Co więcej, Bełza zaangażował się w życie kulturalne kurortu Iwonicz-Zdrój, organizując tam wydarzenia oraz odczyty w latach 1874–1890. W 1885 roku stworzył pierwszy przewodnik krajoznawczo-turystyczny pt. „Iwonicz i jego okolice”, który został wydany przez Zarząd Zdrojowy. W 1882 roku rozpoczął pracę w lwowskim Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, początkowo jako skryptor, a od 1891 roku pełnił funkcję sekretarza administracyjnego oraz naczelnika wydawnictwa książek polskich i podręczników.

Bełza był również współzałożycielem Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza oraz Wydawnictwa Macierzy Polskiej w 1883 roku, które do 1914 roku wydało 1,5 mln książek, w tym 180-tysięczny nakład Pana Tadeusza. Jako encyklopedysta oraz edytor uczestniczył w powstawaniu Encyklopedii, wydanej w latach 1898–1907, która obejmowała różnorodne gałęzie wiedzy, w tym współczesną literaturę polską. Współpracował z wieloma uznanymi postaciami społecznymi i literackimi, takimi jak Michał Andriolli.

Twórczość

Władysław Bełza, znany polski poeta i autor tekstów, upiększał polski krajobraz literacki przez swoją twórczość, która koncentrowała się na tematach społecznych i patriotycznych. Jego wiersze odzwierciedlają silne emocje i zaangażowanie, co świetnie widać w fragmencie jego wiersza:

„W czyjem sercu miłość tleje,
I nie toczy go zgnilizna,
W tego duszy wciąż jaśnieje:
Bóg, rodzina i ojczyzna!”
Władysław Bełza – wiersz „Co kochać?”

Po powstaniu styczniowym, Bełza zaangażował się w działalność literacką, wydając szereg zbiorów poezji, takich jak „Z wiosny”, „Pieśni liryczne” oraz „Z doli i niedoli”. Oprócz poezji, pisał także jednoaktówkę pod tytułem „Emancypantka”, dramat „Kacper Karliński” oraz poemat „Zamek grójecki”. Jego prace historyczno-literackie, poświęcone Adamowi Mickiewiczowi i jego epoce, również przyczyniły się do jego rozwoju artystycznego.

Dzięki swoim licznym utworom, bełza zyskał uznanie wśród młodzieży i dzieci, poprzez utwory takie jak „Cnoty kardynalne”, „Czem będę?”, „Marsz skautów” oraz „Modlitwa za Ojczyznę”. Jego najsłynniejszy wiersz, napisany w 1900 roku, pt. „Wyznanie wiary dziecięcia polskiego” („Katechizm polskiego dziecka”), rozpoczyna się od znaczącego pytania i odpowiedzi: „Kto Ty jesteś? / – Polak mały. / – Jaki znak twój? / – Orzeł biały.” Ten utwór poeta dedykował swojemu chrześniakowi, Ludwikowi Wolskiemu.

Bełza przez długi czas pełnił rolę czołowej postaci lwowskiego Ossolineum, gdzie swoją osobowością i bogatym humorem potrafił zjednać sobie wielu sympatyków, pozostając jednocześnie osobą nadzwyczaj skromną. W ostatnich latach swojego życia mieszkał w pobliżu siedziby Ossolineum, przy ulicy Zimorowicza (obecnie ul. Dudajewa 16), gdzie zmarł. Jego pamięć została uhonorowana poprzez pochówek w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Łyczakowskim.

Upamiętnienie

Władysław Bełza to postać, której pamięć jest wciąż żywa w różnych miejscach Polski. Na początku listopada 1933 roku na kamienicy przy ulicy Zimorowicza 16 we Lwowie, gdzie mieszkał poeta, odsłonięto tablicę upamiętniającą jego życie i twórczość.

W Iwoniczu Zdroju, w malowniczej dolinie Na Kawalcach, można zobaczyć pomnik poświęcony Władysławowi Bełzie, ufundowany przez wdzięcznych kuracjuszy oraz mieszkańców. Upamiętnienie to jest wyrazem szacunku i uznania dla jego wkładu w kulturę.

Od 2014 roku jego imię nosi skwer w wrocławskich Karłowicach, co czyni go integralną częścią tej lokalnej społeczności. Dodatkowo, ulica w bydgoskich Wyżynach również została nazwana na cześć tego wybitnego poety, co podkreśla jego znaczenie oraz pamięć w sercach ludzi.

Dzieła

W dorobku Władysława Bełzy znajdują się liczne dzieła, które wzbogacają polską literaturę dziecięcą oraz stanowią ważny element kultury narodowej. Oto niektóre z jego ważniejszych utworów:

• Katechizm polskiego dziecka – to zbiór wierszy, który zawiera wiersz o tym samym tytule,
• Dawni królowie tej ziemi,
• Zaklęte dzwony. Legenda z dziejów polskich,
• Wincenty Pol. Wspomnienie w 40-stą rocznicę zgonu poety,
• Ołowiany żołnierz i inne powiastki dla młodego wieku,
• Abecadlnik w wierszykach dla dzieci polskich,
• Abecadło o chlebie,
• Baśń o królewnie na drewnianych nóżkach,
• Kłamstwo brudzi,
• Iwonicz i jego okolice. Z sześciu widokami (1885).

Literatura uzupełniająca

Władysław T. Wisłocki, w dziele: Polski Słownik Biograficzny. Tom 1, wydanym w Krakowie przez Polską Akademię Umiejętności, podany przez Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, w roku 1935, na stronie 413. Wydanie reprintowe: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0.

---

Oceń: Władysław Bełza

---