Maria Bogucka

---

Życiorys

Maria Bogucka przyszła na świat w rodzinie z tradycjami ziemiańskimi, o przedwojennych sympatii sanacyjnych. Była córką majora Wojska Polskiego, Jana Boguckiego oraz Heleny z Kasprowiczów (1893–1977). Jako jedynaczka, miała przyrodniego brata Tadeusza (ur. 1923), z pierwszego małżeństwa ojca. W młodości mieszkała najpierw w Warszawie, a później w Grodnie, gdzie przeniosła się rodzina Boguckich na krótko przed wybuchem II wojny światowej. Wiosną 1940 roku, w obawie przed represjami ze strony okupantów sowieckich, matka Maria wróciła z córką do Warszawy, gdzie zajmowała się nauką w gimnazjum Rzeszotarskiej. W czasie okupacji Warszawy, Maria pełniła rolę sanitariuszki podczas powstania warszawskiego, przebywając na Pradze.

W 1948 roku zdała egzamin maturalny, a następnie rozpoczęła studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończyła je z tytułem magistra w 1951 roku, a jej promotorem był Marian Małowist. W okresie studiów prawdopodobnie pracowała w archiwum gdańskim. Pomiędzy latami 1951 a 1953 mieszkała w Gdańsku, a po 1953 roku rozpoczęła pracę w Instytucie Historii PAN, gdzie pozostała do 2004 roku. Choć formalnie przeszła na emeryturę w 1998 roku, przez kilka dekad kierowała Zakładem Dziejów Nowożytnych.

W Instytucie Historii PAN zdobywała kolejne stopnie akademickie. W 1955 (bądź 1956) obroniła doktorat z rozprawą pt. „Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII w.”, która ukazała się drukiem rok później. Habilitowała się w 1961 roku, przedstawiając pracę pt. „Gdańsk jako ośrodek produkcyjny od XIV do połowy XVII wieku”, która została wydana w 1962 roku. Od 1971 roku miała tytuł profesora nadzwyczajnego, a od 1981 profesora zwyczajnego. W latach 1994-2010 pełniła rolę profesora na Wydziale Filologicznym Akademii Humanistycznej im. Gieysztora w Pułtusku. Z racji długoletniego zatrudnienia w PAN, nie miała wiele okazji do kształcenia licznej grupy uczniów, jednak do jej grona wychowanków należą m.in. Tomasz Wiślicz, Andrzej Karpiński oraz Edward Opaliński.

W latach 1958-1978 (lub do 1976) Bogucka była pierwszym redaktorem naczelnym miesięcznika „Mówią Wieki”, który współtworzyła. Następnie, od 1978 do 2008 roku, pełniła tę samą funkcję w czasopiśmie „Acta Poloniae Historica”. Była także autorką artykułów dla „Kwartalnika Historii Kultury Materialnej”, przez ponad czterdzieści lat aktywnie zasiadając w Komitecie Redakcyjnym. Współpracowała również z Instytutem Historii Kultury Materialnej PAN, a pod koniec lat 70. brała udział w zakładaniu czasopisma „Studia Maritima”. Od 1995 roku była również członkinią rady redakcyjnej estońskiego periodyku „Vana Tallin”. W ciągu swojego życia podróżowała do Holandii, Francji, Niemiec i innych krajów w ramach stypendiów naukowych oraz międzynarodowej współpracy.

Od 1995 roku była członkinią Polskiej Akademii Umiejętności, a wcześniej zasiadała w radzie naukowej Instytutu Historii PAN. W 2003 roku otrzymała tytuł honorowego członka Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz członkostwo w Międzynarodowej Komisji Dziejów Miast (od 1976). Była również związana z The Nederlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences od 1988 roku. Organizowała Konferencje Bałtyckie i współtworzyła Międzynarodowe Stowarzyszenie Mórz Północnych Europy. Należała do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Warszawskiego Towarzystwa Naukowego oraz Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, gdzie to była zastępczynią prezesa Rady Naukowej.

Ostatnia monografia Boguckiej, zatytułowana „Mizoginia”, została opublikowana w 2018 roku. W późniejszych latach życia publikowała również wspomnienia oraz poezje. Nigdy nie założyła rodziny, a zmarła w Warszawie, gdzie spoczęła na cmentarzu komunalnym Północnym (kwatera W-XI-3-1-9).

Zainteresowania i osiągnięcia badawcze

W latach 50. publikacje Boguckiej koncentrowały się na dziejach gospodarczo-społecznych. Skupiła się na historii gospodarczej, zwłaszcza Gdańska oraz jego powiązaniach z Europą. W następnych latach jej badania dotyczyły szerokiego zakresu historii Polski i historii powszechnej, szczególnie epoki baroku oraz renesansu. Zajmowała się dziejami miast, strukturami społecznymi, a także kulturą, obyczajami, życiem codziennym oraz przemysłem i konsumpcją. Jej prace często odnosiły się do historii Holandii i Anglii oraz posiadały wątki metodologiczne.

W latach 70. wprowadziła nowy kierunek badań, badając temat gestu jako znaku przynależności do określonej grupy społecznej. Swoje badania na temat roli gestu w dawnej społeczności przedstawiła na konferencji IH PAN w 1981 roku. Brała również aktywny udział w dyskusjach w Münster, gdzie niemieccy historycy (m.in. H. Teuteberg, P. Borscheid) badali historię rodziny i relacje międzypokoleniowe.

Bogucka zbudowała teoretyczne podstawy dotyczące „codzienności” i w 1996 roku sformułowała definicję „życia codziennego”. Była pionierką badań koncentrujących się na historii kobiet oraz autorką popularnych biografii takich władczyń jak Bona czy Maria Stuart. Czerpała motywy z dorobku szkoły historiograficznej Annales, wprowadzając je do swojej twórczości.

Dodatkowo stworzyła alternatywny model procesu cywilizacyjnego, inspirowany ideami Norberta Eliasa, który opierał się na systemie obyczajów zamiast na dyscyplinowaniu społeczeństwa przez aparat państwowy. Wprowadzenie do badań metod psychologii społecznej i socjologii doprowadziło do formułowania tezy dotyczącej mentalności społecznej.

Ukoronowaniem jej studiów szczegółowych było opracowanie dziejów kultury polskiej od zarania po rok 1989 oraz teoretycznych rozważań w dziele „Kategorie i funkcje społeczne kultury w perspektywie historycznej” (2013).

Bogucka wielokrotnie krytykowała historiografię swojego byłego promotora, Mariana Małowista, oraz innych polskich historyków, oskarżając polskie środowisko historyczne o „feudalizm” i nepotyzm.

Była autorką ponad 2000 publikacji (według innych źródeł: ponad 1300 lub 1500), w tym wielu książek, które były tłumaczone na różne języki. W swojej twórczości popularyzowała historię w książkach, artykułach, radiu oraz telewizji, w tym w teleturnieju „Wielka Gra”.

Publikacje (wybór)

Maria Bogucka jest autorką wielu znaczących dzieł naukowych, które obejmują różnorodne tematy związane z historią Gdańska i Polski. Poniżej prezentujemy wybór jej publikacji:

• szkice gdańskie, XVI–XVIII w., Warszawa 1955,
• Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII w., Wrocław 1956,
• Opowieści wiślane, Warszawa 1957,
• Żelazny Książę i żebracy. Z dziejów rewolucji w Niderlandach, Warszawa 1961,
• Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV–XVII w., Warszawa 1962,
• „Zboże rosyjskie na rynku amsterdamskim w pierwszej połowie XVII w.”, [w:] Przegląd Historyczny, z. 4, 1964, s. 611–28,
• Dzieje Polski do roku 1795, Warszawa 1964,
• Życie codzienne w Gdańsku, XVI–XVII w., Warszawa 1967,
• Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej połowie XVII w., Wrocław 1970,
• „Książka jako element kultury masowej w Gdańsku w pierwszej połowie XVII w.”, [w:] Polska w świecie, Warszawa 1972, s. 267–76,
• ziemia i czasy Kopernika, Wrocław 1972,
• Nicholas Copernicus. The Country and Times, Wrocław 1973,
• Dawna Polska. Narodziny, rozkwit, upadek, Warszawa 1974 (wyd. II), 1985 (wyd. III), 1989 (wyd. IV i V),
• Historia Holandii, Wrocław 1976, 1989 (wyd. II) – wspólnie z J. Balickim,
• Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy, Warszawa 1981,
• Das alte Danzig. Alltagsleben vom 15 bis 17 Jh., Leipzig 1980, 1987 (wyd. II), München 1988 (wyd. IV),
• Hołd pruski, Warszawa 1982, 1985 (wyd. II),
• Das alte Polen, Leipzig 1980, 1983,
• Gdańscy ludzie morza, XVI–XVIII w., Gdańsk 1984,
• Die Preussische Huldigung, Warszawa 1986,
• Dzieje kultury polskiej do roku 1918, Wrocław 1987, 1991 (wyd. II), ISBN 83-04-03282-1,
• Bona Sforza, Wrocław 1989, wyd. II: Wrocław 2004, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 312, ISBN 83-04-04705-5,
• Maria Stuart, Wrocław 1990, wyd. II uzup., Wrocław 2009, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 304, ISBN 978-83-04-05002-0,
• Anna Jagiellonka, Wrocław 1994, wyd. II uzup., Wrocław 2009, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 207, ISBN 978-83-04-05003-7,
• Staropolskie obyczaje XVI–XVII w., Warszawa 1994,
• The Lost World of the „Sarmatians”. Custom as Regulator of Polish Social Life in Early Modern Times, Warszawa 1996,
• Ludzie, kontakty, kultura, XVI–XVIII w., Warszawa 1997,
• Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI–XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa 1998, Wydawnictwo Trio, ISBN 83-85660-78-X,
• Historia Polski do roku 1864, Wrocław 1999,
• Baltic Commerce and Urban Society 1500–1700, Gdańsk 2000,
• Danzig and its Polish Context, Aldershot 2003,
• Women in Early Modern Polish Society Against the European Background, Aldershot 2003,
• Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Warszawa 2005, Wydawnictwo Trio, s. 378, ISBN 83-7436-018-6,
• Woman in the History of Europe from Antiquity till the Beginning of the 21st Century, Warszawa 2008,
• Człowiek i świat. Studia z dziejów kultury i mentalności w XV–XVIII w., Warszawa 2008, Wydawnictwo Naukowe Semper, ISBN 978-83-7507-030-9,
• Kultura – naród – trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 r., Warszawa 2009, Wydawnictwo Trio, s. 760, ISBN 978-83-7436-140-8,
• Kultura sarmatyzmu, XVI–XVIII w., Warszawa 2013, 2016 (wyd. II),
• Kategorie i funkcje społeczne kultury w perspektywie historycznej, Warszawa 2013.

Źródło:

Ordery i odznaczenia

Maria Bogucka została uhonorowana licznymi odznaczeniami, które podkreślają jej wkład w rozwój kultury i edukacji w Polsce.

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1992 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany w 1986 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, nadany w 1974 roku,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej, który zdobyła w latach 1984 oraz 1996,
• Medal Księcia Mściwoja II, przyznany w 1999 roku,
• Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Morza”, nadana w 1995 roku,
• Odznaka honorowa „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”, przyznana w 1976 roku,
• Medal 400-lecia Warszawy, który otrzymała w 1997 roku.

Obecność takich wyróżnień w jej dorobku jest świadectwem jej oddania oraz zasług na rzecz społeczeństwa.

Nagrody i wyróżnienia

– Nagroda naukowa Sekretarza PAN przyznana w 1983 roku,

– Dyplom Jubileuszowy PTH otrzymany w 1986 roku,

– Nagroda Sekretarza Naukowego PAN, którą otrzymała wspólnie z H. Samsonowiczem za książkę Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej (Wrocław 1986) przyznana w 1987 roku,

– Nagroda Kuriera Polskiego za książkę Dawna Polska (Warszawa 1987, III wyd.) przyznana w 1987 roku,

– Nagroda Sekretarza Naukowego PAN za książkę Dzieje kultury polskiej do roku 1918 (Wrocław 1987) przyznana w 1988 roku,

– Nagroda Klubu Księgarza za publikację Bona Sforza (Warszawa, 1989) przyznana w 1989 roku,

– Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku, otrzymana w 1996 roku,

– Nagroda Premiera RP, przyznana w 1999 roku,

– tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego nadany w 2007 roku,

– Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska za całokształt twórczości o Gdańsku, przyznana w 1989 roku.

---

Oceń: Maria Bogucka

---