Ludwik Zejszner

---

Życiorys

Ludwik Zejszner był synem nadwornego aptekarza króla Poniatowskiego. Edukację rozpoczął na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim, a następnie kontynuował ją na uniwersytetach w Berlinie oraz Getyndze, gdzie w 1829 roku obronił doktorat z krystalografii.

Rok 1829 przyniósł mu ważne zdobycze kariery, gdy objął stanowisko kierownika katedry mineralogii na Uniwersytecie Jagiellońskim, które sprawował do 1833 roku. Niestety, został zdymisjonowany z powodu posiadania polskiej prasy niepodległościowej związanej z powstaniem listopadowym. Po tym okresie, do 1837 roku, pełnił obowiązki dyrektora górnictwa Wolnego Miasta Krakowa.

W latach 1838–1847 Zejszner mieszkał w Warszawie, gdzie koncentrował się na własnej pracy naukowej. Po Wiośnie Ludów, w 1848 roku, powrócił na Uniwersytet Jagielloński, kontynuując pracę aż do 1857 roku. W tym samym roku rozpoczął pracę w warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej, a później w państwowym biurze geologicznym, gdzie tworzył mapy geologiczne i badał złoża w Kongresówce.

W tym okresie zejszner związał się z ruchami politycznymi stronnictwa Wielopolskiego, co zaowocowało przejściem do służby rządowej jako urzędnik do specjalnych poruczeń. Po upadku powstania styczniowego, którego nie popierał, wrócił do Galicji. Ciąg dalszy jego kariery związany był z karpackim przemysłem naftowym, w którym aktywnie uczestniczył aż do 1870 roku, kiedy to ponownie osiedlił się w Krakowie.

Niestety, los Zejsznera okazał się tragiczny. 3 stycznia 1871 roku został zamordowany przez osobę, którą zatrudnił na służbę. Motyw zbrodni nigdy nie został w pełni wyjaśniony – spekulowano o przyczynach rabunkowych lub politycznych. Ostatecznie, spoczywa na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (pas 23, płd.).

Działalność naukowa

W trakcie swojej kariery Ludwik Zejszner skoncentrował się na szczegółowych badaniach geologicznych, zwłaszcza w regionach Karpatach oraz Górach Świętokrzyskich. W latach 1829–1856 prowadził intensywne badania w Tatrach, z czego około jednej czwartej swoich publikacji poświęcił ich geologii. Jego najważniejszym dziełem w tej dziedzinie jest praca zatytułowana Rzut oka na budowę geologiczną Tatrów, która została wydana w Warszawie w 1842 roku.

W 1843 roku towarzyszył wybitnemu brytyjskiemu geologowi i stratygrafowi, Roderickowi Murchisonowi, w serii wycieczek do Tatr oraz Gór Świętokrzyskich. Rok później, w Berlinie, opublikował anonimowo pierwszą szczegółową mapę geologiczną Tatr, która zyskała ogromne znaczenie i została wykorzystana przez Murchisona w jego ogólnokrajowej mapie geologicznej Środkowej Europy, opublikowanej w 1845, a następnie przez Haidingera w mapie geologicznej całego imperium austriackiego wydanej w 1847 roku. Ludwik Zejszner jako jeden z pierwszych zwrócił również uwagę na dawne zlodowacenie Tatr i prowadził badania w tej dziedzinie.

Oprócz geologii, jego zainteresowania obejmowały hipsometrię, klimat oraz hydrografię Tatr, a także badania nad tatrzańskim nazewnictwem oraz kulturą górali tatrzańskich. W ramach swojej eksploracji odwiedził również Pasmo Babiogórskie, a 31 sierpnia 1830 roku jako pierwszy zapisał nazwę szczytu Babiej Góry w formie Diabła Kuchnia.

W 1849 roku, działając jako jeden z pierwszych polskich naukowców, odbył podróż do źródeł Wisły oraz na Baranią Górę, co także znalazło swoje odzwierciedlenie w jego późniejszych publikacjach. W latach 50. i 60. XIX wieku przygotował dziewięć arkuszy mapy geologicznej Gór Świętokrzyskich. W sumie był autorem 146 prac naukowych oraz wielu mniejszych publikacji.

Kolejnym osiągnięciem Zejsznera było wydanie podręczników z zakresu mineralogii oraz paleontologii. Opublikował również książkę popularnonaukową zatytułowaną Geologia do łatwego zastosowania w 1856 roku, a także przetłumaczył monografię Humboldta pt. Kosmos. Dodatkowo, był on członkiem korespondentem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego w latach 1846–1870.

Oprócz prac naukowych Ludwik Zejszner zajął się także etnografią, kładąc szczególny nacisk na ludność karpacką. W 1845 roku wydał Pieśni ludu Podhalan, czyli górali tatrowych polskich, które są świadectwem bogatej kultury regionu.

Upamiętnienie

W hołdzie dla L. Zejsznera, stworzono nazwę dla ramienionogów jurajskich, a mianowicie Zeuschneria Smirnova, 1975, którego gatunek typowy pochodzi z odsłonięcia, które wcześniej badał Zejszner w Inwałdzie. Interesującym przypadkiem jest również nazwa Zejszneria Siemiradzki, 1922, odnosząca się do ramienionoga dewońskiego, która znana jest teraz pod poprawną nazwą Carinatina Nalivkin, 1930. Ta nomenklatura została uznana za nomen oblitum (łac. „nazwa zapomniana”), co jest dość niezwykłym przypadkiem, gdyż w takich sytuacjach, po spełnieniu określonych warunków, zaakceptowano nazwę późniejszą, pomimo ogólnych zasad w nomenklaturze zoologicznej.

Na cześć L. Zejsznera określono również kilkanaście gatunków kopalnych zwierząt i roślin. Wśród nich znajdują się:

• Rhynchonella zeuschneri Zittel, 1870 (ramienionóg jurajski z obszaru współczesnych Pienin, obecnie znany jako Lacunosella zeuschneri),
• Chonetes zeuschneri Sobolew, 1909 (ramienionóg dewoński pochodzący z Gór Świętokrzyskich, obecna nazwa to Devonaria zeuschneri),
• Vielicyathus zejszneri Morycowa & Roniewicz, 1987 (koralowiec mioceński z rejonu Wieliczki).

Katalog zbiorów L. Zejsznera, dotyczący dewonu Gór Świętokrzyskich, został sporządzony przez Józefa Siemiradzkiego. Kolekcja ta jest obecnie przechowywana w Państwowym Muzeum Przyrodniczym we Lwowie (d. Muzeum im. Dzieduszyckich).

Co więcej, jego imieniem nazwano również Schronisko Górskie PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.

---

Oceń: Ludwik Zejszner

---