Anna Potocka (1779–1867)

---

Życiorys

Anna Potocka, urodzona w 1779 roku, była córką Ludwika Tyszkiewicza, znanego pisarza wielkiego litewskiego, oraz Konstancji Poniatowskiej, która była bratanicą króla Stanisława Augusta. Jej dzieciństwo spędziła w Białymstoku, gdzie wychowywała się pod czujnym okiem francuskiej guwernantki, na dworze swojej ciotecznej babki, hetmanowej Izabeli Branickiej, siostry króla.

W wieku dojrzałym poślubiła Aleksandra Stanisława Potockiego, który był synem Stanisława Kostki Potockiego. Ceremonia zaślubin miała miejsce 15 maja 1805 roku w Wilnie. Niestety, związek ich nie przetrwał, co doprowadziło do rozwodu.

Po zakończeniu pierwszego małżeństwa, Anna ponownie stanęła na ślubnym kobiercu, tym razem z Stanisławem Duninem Wąsowiczem, który pełnił rolę adiutanta Napoleona I.

Twórczość

Anna Potocka, znana ze swojego wkładu w literaturę, pozostawiła po sobie istotne zbiory dzieł i pamiętników. W latach 1794–1820 spisała swoje wspomnienia, które zostały opublikowane w 1897 roku przez Kazimierza Stryjeńskiego. Przekład polski ukazał się rok później, w 1898. Jej główne prace zostały wzbogacone przez dzieła takie jak „Wspomnienia naocznego świadka”, składające się z dwóch tomów, które pełnią rolę znaczącego źródła historycznego, a także „Un voyage d’Italie” z lat 1826–1827, które również ujrzało światło dzienne w 1899 roku.

Ważniejsze utwory

• Souvenir d’un témoin oculaire, podzielone na cztery części: I część: Pourquoi j’écris; II część: Voyage en France; III część: Retour en Pologne; IV część: Voyage d’Italie. Utwór powstawał w latach 1812-1860. Zachowany rękopis, część 1-3, można znaleźć w Archiwum Głównym Akt Dawnych, Wilanów, sygn. 308a/I-III, a pod sygnaturą 308b znajduje się również autograf zmienionej wersji.
• Części 1-3 zostały wydane w skróconej formie przez K. Stryjeńskiego jako Mémoires de la comtesse Potocka (1794-1820) w Paryżu w 1897 roku. Kolejne wydania miały miejsce w 1911 i 1924 roku. Część 4, ponownie wydana przez K. Stryjeńskiego, to Voyage d’Italie (1826-1827) – wydana w 1899 roku.
• Przekład polski nosi tytuł Pamiętniki, cz. 1-3, w znakomitym opracowaniu Piotra Chmielowskiego, z pierwszymi dwoma tomami opublikowanymi w Warszawie w 1898 roku jako „Biblioteka Dzieł Wyborowych” nr 32-33. Fragmenty ukazały się w „Przeglądzie Polskim” w 1896 roku.
• Późniejsze wznowienia to Wspomnienia naocznego świadka (cz. 1-3), z edycją i przekładem B. Grochulskiej i Z. Lewinówny, wydane w Warszawie w 1965 roku jako część Biblioteki Pamiętnikarzy Polskich i Obcych.
• Warto zaznaczyć, że pierwodruk fragmentu ukazał się w 1959 roku w piśmie „Mówią wieki”.

Wiele jej dzieł doczekało się przekładów na inne języki, w tym:

• angielski, wydany w Kopenhadze przez B. Grochulską,
• czeski, którego autorstwo należy do J. Staněka, wydany w Pradze w 1906 roku,
• duński, także wydany w Kopenhadze,
• niemiecki, w wersji O. Marschalla von Biebersteina, wydany w Lipsku między 1899 a 1900 rokiem,
• rosyjski, opublikowany w „Istoriczeskij wiestnik” w 1897 roku oraz w Petersburgu w 1915 roku przez A. N. Kudrjawcewa.

Listy i materiały

• Korespondencja Anny Potockiej z Aleksandrem Potockim, zapisana w latach 1805-1831, jest dostępna w Archiwum Głównym Akt Dawnych, sygn. 294. Obejmuje około 300 listów oraz odpowiedzi w formie brulionów.
• W archiwum znajdują się również listy do S. K. Potockiego, skatalogowane pod sygnaturą 265.
• W Bibliotece Narodowej, sygn. III 5992, przechowywany jest list do S. Dunin-Wąsowicza z 1855 roku.
• Listy adresowane do A. J. Czartoryskiego znajdują się w Bibliotece Czartoryskich, sygn. Ew. 1005.

Warto również zwrócić uwagę na zespoły rękopisów, które są cennym źródłem badawczym, przechowywane w Archiwum Wąsowiczowej oraz archiwach gospodarczych w Wilanowie, a także w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Krakowie oraz Bibliotece Jagiellońskiej i Bibliotece Narodowej.

---

Oceń: Anna Potocka (1779–1867)

---