Instytut Solidarności i Męstwa

---

Cele i zadania

Zgodnie z przepisami prawa, w szczególności zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2017 r. o Instytucie Solidarności i Męstwa, instytut ten ma na celu inicjowanie, podejmowanie i wspieranie działań, które mają na celu upamiętnienie oraz uhonorowanie osób zasłużonych dla Narodu Polskiego. Dotyczy to zarówno rodaków, którzy żyli i zmarli, jak i tych, którzy zostali zamordowani, niezależnie od miejsca ich działalności – w kraju lub poza nim.

Instytut ma na celu pielęgnowanie pamięci oraz niesienie pomocy nie tylko Polakom, ale również obywatelom innych narodowości, którzy byli ofiarami zbrodni sowieckich, zbrodni nazistowskich, przestępstw z pobudek nacjonalistycznych, a także innych czynów, które można klasyfikować jako zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości oraz zbrodnie wojenne. Te działania dotyczą okresu od 8 listopada 1917 r. do 31 lipca 1990 r.

Wśród funkcji, które realizuje Instytut, wyróżniają się następujące: prowadzenie, inicjowanie i wspieranie badań naukowych związanych z celami instytutu, a także rozwijanie baz danych, księgozbiorów oraz archiwów, które służą jego działalności. Kolejnym zadaniem jest popularyzowanie, dokumentowanie oraz poszerzanie wiedzy w zakresie związanym z celami instytutu.

Instytut gromadzi, ewidencjonuje, przechowuje oraz digitalizuje materiały, a także opracowuje je, tłumaczy, udostępnia oraz zabezpiecza. W tym celu często współpracuje z innymi instytucjami oraz organizacjami. Dodatkowo, stara się propagować dokonania osób, które są przedmiotem jego zainteresowania.

Instytut ma również prawo występować z wnioskami do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o nadanie Medalu Virtus et Fraternitas tym, które osobom, a także zgłaszać inicjatywy dotyczące nadania Krzyża Wschodniego lub Krzyża Zachodniego ministrowi odpowiedzialnemu za sprawy zagraniczne.

Organy i struktura organizacyjna

W skład organów Instytutu Solidarności i Męstwa wchodzą: dyrektor, Rada Pamięci oraz Rada Naukowa, która liczy 12 członków. Organizacja Instytutu została powierzona przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego Piotra Glińskiego dr. Jerzemu Rohozińskiemu.

Między latami 2017 a 2021, dyrektorem instytutu był Wojciech Kozłowski, a w okresie 2021–2024 tą funkcję sprawowała Magdalena Gawin. W roku 2024 Wojciech Kozłowski pełnił obowiązki dyrektora, a jego następcą został Krzysztof Ruchniewicz.

Wice dyrektorami są zarówno Anna Gutkowska, jak i Wojciech Kozłowski.

Ustawa z dnia 20 lipca 2018 roku, która zmienia wcześniejszą ustawę o Instytucie Solidarności i Męstwa oraz modyfikuje inne przepisy, doprowadziła do włączenia Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego do struktury organizacyjnej Instytutu. Nowelizacja ta weszła w życie 29 sierpnia 2018 roku, z wyjątkiem dwóch przepisów, które zaczęły obowiązywać 15 sierpnia 2018 roku.

Działalność w Augustowie

Instytut Solidarności i Męstwa ma na celu badanie oraz upamiętnianie zbrodni oraz tragicznych wydarzeń związanych z tzw. „obławą augustowską”, która dotknęła żołnierzy polskiego podziemia niepodległościowego. W lipcu 1945 roku, siły Armii Czerwonej oraz funkcjonariusze sowieckiego aparatu bezpieczeństwa, z wsparciem ubeków, rozpoczęli operację w lasach Puszczy Augustowskiej, obejmującą region Augustowa, Suwałk, Druskiennik, Jaziewa oraz Sejn.

W miejscu tym, z inicjatywy Instytutu Pileckiego, powstało Muzeum Obławy Augustowskiej, które stanowi oddział Instytutu. Muzeum zlokalizowane jest w historycznym budynku znanym jako „Dom Turka”, który niegdyś pełnił Rolę siedziby NKWD oraz UB. W ramach działań związanych z Muzeum, realizowana jest jego kompleksowa renowacja, która przed starciem z budowlą obejmowała inwentaryzację i badania archeologiczne w celu odkrycia jakichkolwiek dowodów po ofiarach oraz więźniach.

Oficjalna inauguracja działalności Muzeum w Augustowie miała miejsce 12 października 2021 roku. Po raz pierwszy otwarto jego drzwi dla zwiedzających w ramach cyklu wydarzeń kulturalnych pod tytułem „Oblicza Obławy”. Program ten obejmował różnorodne formy aktywności, takie jak wystawy, koncerty, wykłady oraz projekcje filmowe, które miały na celu przybliżenie tragicznych zdarzeń z lipca 1945 roku, a także szerzyły wiedzę na temat historii Augustowa oraz Suwalszczyzny w XX wieku, umiejscawiając te wydarzenia w szerszym kontekście dziejów Polski i Europy.

Działalność za granicą

W Berlinie, od 2019 roku, działa pierwsza zagraniczna filia Instytutu Pileckiego. Uroczyste otwarcie tego miejsca miało miejsce 16 września 2019 roku, kiedy to Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Piotr Gliński, dokonał ceremonii inauguracji. Prezydent RP, Andrzej Duda, przesłał list okolicznościowy, co podkreśliło wagę tego wydarzenia. Na czoło berlińskiego biura Instytutu Pileckiego powołano Hannę Radziejowską, a jej zastępcą został Mateusz Fałkowski. Siedziba przy Placu Paryskim, naprzeciwko Bramy Brandenburskiej, otoczona jest ambasadami Francji i USA.

Działalność berlińskiego oddziału rozpoczęła się w widowiskowy sposób, poprzez spektakl „Niechciane sny”, który został stworzony przez Monikę Grochowską. Przedstawienie opiera się na opowieściach o koszmarach sennych byłych więźniów obozu KL Auschwitz. Uroczystości związane z otwarciem towarzyszyła wystawa „Der Freiwillige. Witold Pilecki und die Unterwanderung von Auschwitz”, ukazująca heroiczne czyny patrona Instytutu w okresie II wojny światowej oraz tragiczne zakończenie jego życia po wojnie. Kuratorami wystawy zostali brytyjski dziennikarz Jack Fairweather oraz dyrektor fili, Hanna Radziejowska.

Nowelizacja ustawy, która ustanowiła Instytut, otworzyła przed nim nowe perspektywy do realizacji działań poza granicami kraju. Instytut Pileckiego planuje, inspirując się modelem berlińskim, uruchomić stałe przedstawicielstwa w Nowym Jorku i Tel Awiwie.

Już 21 sierpnia 2019 roku, w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku, odbyła się wystawa „Lemkin. Witness to the Age of Genocide”, która miała na celu przybliżenie postaci Rafała Lemkina. Ten polski prawnik żydowskiego pochodzenia jest znany jako twórca terminu „ludobójstwo”.

Natomiast 15 grudnia 2019 roku, we współpracy z Instytutem Polskim w Tel Awiwie, Instytut Pileckiego zainaugurował wystawę „Passports for Life” w Centrum Dziedzictwa im. Manachema Begina w Jerozolimie. Ekspozycja ta koncentruje się na działalności grupy kierowanej przez Aleksandra Ładosia.

---

Oceń: Instytut Solidarności i Męstwa

---