Cerkiew Świętej Trójcy na Podwalu w Warszawie

---

Historia

W XVII wieku na terenie Warszawy oraz w innych istotnych miastach Rzeczypospolitej, pojawiła się niewielka, lecz znacząca kolonia kupców pochodzących z Grecji i Serbii. Uciekli oni przed brutalnym jarzmem tureckim i wielokrotnie podejmowali starania o uzyskanie zgody na budowę swojej cerkwi, co jednak spotykało się z konsekwentnym odrzuceniem ze strony władz. Przełom nastąpił w 1768 roku, kiedy to, na mocy zrównania praw, innowiercy uzyskali możliwość budowy swoich świątyń. Warto zaznaczyć, że pierwsza cerkiew w Warszawie została zbudowana dopiero w 1796 roku w pałacu Sapiehów. Działała ona do 1806 roku, kiedy to wojska napoleońskie zajęły ten obiekt na potrzeby szpitala. Wówczas cerkiew przeniesiono do domu kupca Mikołaja Dadaniego, znajdującego się przy ulicy Koziej.

W 1818 roku, dzięki staraniom greckich kupców Dobricza, Barącza i Dadaniego, doszło do zakupu kamienicy przy ulicy Podwale 5. W przestrzeni jej podwórza zaprojektowano kaplicę prawosławną, używając w tym celu pomysłu Jakuba Kubickiego. Był to mały, parterowy i skromnie zdobiony obiekt w stylu klasycystycznym, o prostokątnym planie i kryty jednospadowym dachem. Cerkiew była przyległa do sąsiednich budynków, a wejście znajdowało się od strony północno-wschodniej. Wyposażono ją w trzyrzędowy ikonostas, mieszczący ikony, które były przywiezione z Grecji lub zakupione od Francuzów, uciekających przed Rosjanami. W pierwotnej kamienicy urządzono mieszkania dla proboszcza oraz pomieszczenia parafialne, ale długo nie udawało się zdobyć stałego duchownego dla prawosławnych wiernych w Warszawie. Dopiero w 1825 roku cerkiew podlegała Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu, a przez pewien czas była częścią diecezji mińskiej.

W 1828 roku świątynia uzyskała stałego proboszcza – ks. Teofila Nowickiego, którego wysłano z Krzemieńca. Wówczas parafia grecka liczyła jedynie 62 osoby. W 1832 roku rząd rosyjski przekazał sześć tysięcy rubli na remont cerkwi oraz zakup nowych ikon do ikonostasu. W 1834 roku w Warszawie powstało biskupstwo prawosławne, a cerkiew stała się katedrą prawosławnego biskupa warszawskiego, pełniąc tę funkcję aż do momentu wyświęcenia soboru Świętej Trójcy w 1837 roku.

Po I wojnie światowej cerkiew, potocznie nazywana „Podwałką” z racji swojej lokalizacji oraz skromnego wyglądu, pozostawała w rękach prawosławnych, służąc emigrantom rosyjskim. Proboszczem został ks. Antoni Rudlewski, jeden z nielicznych duchownych, którzy nie uciekli w 1915 roku. Po jego przejściu na emeryturę w 1937 roku, jego miejsce zajął ks. Aleksander Subbotin. Niestety, we wrześniu 1939 roku cerkiew została zniszczona przez bombę lotniczą, która spowodowała pożar, szybko jednak ugaszony. Po dokonaniu prowizorycznych napraw, świątynia funkcjonowała aż do 1944 roku, kiedy to podczas powstania warszawskiego została zupełnie zniszczona.

Obrona cerkwi trwała od 24 do 31 sierpnia, kiedy to atakowały ją oddziały batalionu „Gustaw”, w tym dzielny patrol sanitarny „Ewa–Maria”. Niestety, nie udało się opanować pożaru, co zmusiło ich do ewakuacji kanałami. W czasie bombardowań w pomieszczeniach proboszcza zginął wikariusz parafii ks. Jerzy Łotocki oraz jego rodzina. Ostatni proboszcz, ks. Aleksander Subbotin, po wojnie wyjechał do ZSRR, gdzie został aresztowany i zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach. Po wojnie, mimo prośby Cerkwi, teren cerkwi został upaństwowiony. Zrekonstruowano jedynie frontową kamienicę, a gruzy kaplicy w podwórzu zostały usunięte.

W 1998 roku Cerkiew prawosławna w Polsce podjęła działania mające na celu zwrot posesji oraz związanej z nią kamienicy. Na mocy decyzji Starostwa warszawskiego, na dzień 1 marca 2002 roku, oddano ją Kościołowi Prawosławnemu. Na parterze zorganizowano znowu cerkiew, stawiając nowy ikonostas, który powstał w Bielsku Podlaskim, a ikony zostały stworzone przez studentów Policealnego Studium Ikonograficznego. Uroczyste poświęcenie miało miejsce 25 listopada 2002 roku. W latach 2002–2012 świątynia funkcjonowała jako cerkiew akademicka, a w międzyczasie odbywały się w niej liturgie w języku polskim.

Warto dodać, że 22 sierpnia 2018 roku cerkiew odwiedził metropolita całej Ameryki i Kanady, Tichon, a 20 września tego samego roku – patriarchat aleksandryjski Teodor II. Z wyposażenia poprzedniej świątyni zachowały się: kopia Poczajowskiej Ikony Matki Bożej umieszczona w nowej kaplicy oraz ewangeliarz w srebrnej oprawie, który odnaleziono po wojnie w gruzach zburzonej cerkwi. Warto zauważyć, że dawną kaplicę Kubickiego już nie odbudowano.

Cały obiekt został wpisany do rejestru zabytków 1 lipca 1965 roku pod numerem 437.

---

Oceń: Cerkiew Świętej Trójcy na Podwalu w Warszawie

---