Konrad Swinarski

---

Życiorys

Rodzina Konrada Swinarskiego miała znaczące wpływy w jego artystycznym rozwoju. Jego ojcem był ppłk Karol Świnarski, a matką Irmgarda Liczbińska, która wywodziła się z rodziny polsko-niemieckiej w regionie Śląska. Kształcenie artystyczne odbył w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Katowicach oraz w Sopocie, gdzie studiował na Wydziale Plastyki Sceny w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi i na Wydziale Reżyserii Dramatu w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. W okresie studiów jego zainteresowania obejmowały również asystowanie znanym reżyserom, takim jak Bohdan Korzeniewski i Erwin Axer.

Choć ukończył studia w 1955 roku, to dopiero w 1972 roku uzyskał dyplom, na podstawie swojej realizacji Snu nocy letniej Williama Szekspira w Starym Teatrze im. Modrzejewskiej w Krakowie. Latem 1973 do 1975 roku pełnił rolę wykładowcy w krakowskiej PWST.

Podczas nauki w teatrze zafascynował się dziełami Bertolta Brechta, co zaowocowało przeniesieniem sztuki Karabiny matki Carrar na scenę Teatru Nowej Warszawy. Debiutował jako reżyser przedstawieniem Żeglarz Jerzego Szaniawskiego, którego premiera odbyła się 14 maja 1955 roku w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu.

W latach 1955-1957 przebywał w Berlinie, gdzie był asystentem w Berliner Ensemble, gdzie współpracował bezpośrednio z Brechtem przy inscenizacji Strach i nędza III Rzeszy, której dokończenie miało miejsce po jego śmierci 14 sierpnia 1956 roku. Po powrocie do Polski, Swinarski reżyserował w warszawskich teatrach: Dramatycznym, Współczesnym, Ateneum oraz Narodowym, a także w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku.

W 1960 roku Swinarski otrzymał prestiżową nagrodę im. Leona Schillera, a w 1966 roku był laureatem Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za wybitne osiągnięcia artystyczne. Jego wystawienia, takie jak Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego czy Przygoda Pana Trapsa Friedricha Dürrenmatta, były głośno komentowane, zdobywając również uznanie w Niemczech, gdzie w 1964 roku jego inscenizacje Męczeństwo i śmierć Jean Paul Marata Petera Weissa i Pluskwa Włodzimierza Majakowskiego były źródłem znakomitych recenzji.

Od 1965 roku rozpoczęła się wieloletnia współpraca Swinarskiego ze Starym Teatrem im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, gdzie zrealizował wiele znanych i cenionych inscenizacji, w tym wyjątkową wersję Dziadów Adama Mickiewicza, która miała swoją premierę 18 lutego 1973 roku. Ostatnią premierą reżyserowaną przez niego na scenie Starego Teatru było Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego, którego debiut odbył się 30 maja 1974 roku i uznano go za dzieło wybitne.

Niestety, w 1975 roku, w trakcie przygotowań do wystawienia Hamleta Szekspira, zmarł reżyser, pozostawiając po sobie bogaty dorobek artystyczny. Jego żona, aktorka i reżyserka Barbara Witek (1925–2016), dzieliła z nim życie.

Katastrofa

19 sierpnia 1975 roku w tragicznych okolicznościach zginął Konrad Swinarski, podczas katastrofy samolotu Ił-62 ČSA. Samolot rozbił się z powodu błędu pilota, gdy przystępował do lądowania w pobliżu Damaszku. Był on w drodze na zaproszenie irańskiej cesarzowej Farah Diby, by wziąć udział w festiwalu sztuki w Szirazie. W planach miał być zrealizowany jego spektakl „Dziady” w roku następnym, co było dla niego wielką szansą.

Artysta został pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie, w kwaterze A37-4-4, gdzie odpoczywa obok innych znamienitych postaci kultury polskiej.

Po stracie tak wybitnego reżysera, redakcja dwutygodnika „Teatr” (który obecnie funkcjonuje jako miesięcznik) zainicjowała ustanowienie Nagrody im. Konrada Swinarskiego. Nagroda ta jest przyznawana co roku reżyserom, którzy odznaczyli się najwybitniejszymi osiągnięciami artystycznymi w danym sezonie.

Laureaci tej nagrody to m.in. wybitni polscy twórcy, w tym Henryk Tomaszewski, Jerzy Jarocki, Maciej Prus oraz Jerzy Grzegorzewski i Janusz Wiśniewski. Każdy z tych reżyserów wniosł istotny wkład w rozwój polskiego teatru, kontynuując dziedzictwo, które pozostawił po sobie Swinarski.

Najważniejsze inscenizacje

W dorobku Konrada Swinarskiego znajduje się wiele niezwykle znaczących i różnorodnych inscenizacji, które wywarły trwały wpływ na polski teatr i jego rozwój. Poniżej przedstawiono listę najważniejszych z nich, z dokładnymi datami oraz miejscami realizacji.

• Karabiny matki Carrar Bertolta Brechta (1954, Teatr Nowej Warszawy),
• Żeglarz Jerzego Szaniawskiego (1955, Teatr im. Bogusławskiego w Kaliszu),
• Mordercy Ernesta Hemingwaya (1955, Teatr TV),
• Ten, który mówi tak i ten, który mówi nie Bertolta Brechta (1957, Teatr TV),
• Opera za trzy grosze Bertolta Brechta (1958, Teatr Współczesny w Warszawie),
• Smak miodu Shelagh Delaney (1959, Teatr Wybrzeże w Gdańsku),
• Uczymy się myśleć od nowa, program składany (1959, Teatr TV),
• Do niedzieli nie daleko Barbary Witek-Swinarskiej (1959, Teatr TV),
• Przesada Agnieszki Osieckiej (1961, Teatr TV),
• Księżyc z Alabamy według Bertolta Brechta (1961, Teatr TV),
• Dobre uczynki Wojciecha Ozdoby Andrzeja Mularczyka (1961, Teatr TV),
• Frank V Friedricha Dürrenmatta (1962, Teatr Dramatyczny w Warszawie),
• Historia od początku Jerzego Wittlina (1962, Teatr TV),
• Pies ogrodnika Lope de Vegi (1962, Teatr TV),
• Wieczór trzech króli Williama Szekspira (1963, Lubeka),
• Czarowna noc Sławomira Mrożka (1964, Teatr Współczesny w Warszawie),
• Zabawa Sławomira Mrożka (1964, Teatr Współczesny w Warszawie),
• Pluskwa Władimira Majakowskiego i Męczeństwo i śmierć Jean Paul Marata przedstawione przez zespół aktorski przytułku w Charenton pod kierownictwem pana de Sade Petera Weissa (1964, Berlin Zachodni – Nagroda Krytyki Zachodnioniemieckiej),
• Żałosna i prawdziwa tragedia pana Ardena z Feversham w hrabstwie Kent przez nieznanego Autora opowiedziana, tekst anonimowy (1965, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego (1965, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Król Edyp Igora Strawińskiego (1965, Teatr Wielki – Opera Narodowa w Warszawie),
• Kartoteka Tadeusza Różewicza (1965, Tel-Awiw),
• Przygoda pana Trapsa Friedricha Dürrenmatta (1965, Teatr TV),
• Woyzeck Georga Büchnera (1966, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Pokojówki Jeana Geneta (1966, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Hamlet Williama Szekspira (1966, Tel-Awiw),
• Męczeństwo i śmierć Jean Paul Marata przedstawione przez zespół aktorski przytułku w Charenton pod kierownictwem pana de Sade Petera Weissa (1967, Teatr Ateneum im. Jaracza w Warszawie),
• Romulus Wielki Friedricha Dürrenmatta (1967, Berlin Zachodni),
• Fantazy Juliusza Słowackiego (1967, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Kartoteka Tadeusza Różewicza (1967, Teatr TV),
• Mars i Flora Karola Kurpińskiego (1967, Teatr TV),
• Bachantki Hansa Wernera Henze według Eurypidesa (1968, Mediolan),
• Klątwa Stanisława Wyspiańskiego (1968, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Sędziowie Stanisława Wyspiańskiego (1968, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Wszystko dobre, co się dobrze kończy Williama Szekspira (1969, Düsseldorf; 1970, Helsinki),
• Żeglarz Józefa Szaniawskiego (1969, Moskwa),
• Sen nocy letniej Williama Szekspira (1970, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Diabły z Loudun Krzysztofa Pendereckiego (1970, Hamburg, Santa Fe),
• Maria Stuart Wolfganga Hildesheimera (1970, Düsseldorf),
• Męczeństwo i śmierć Jean Paul Marata przedstawione przez zespół aktorski przytułku w Charenton pod kierownictwem pana de Sade Petera Weissa (1970, Ankara),
• Klątwa Stanisława Wyspiańskiego (1970, Teatr TV),
• Żegnaj, Judaszu Ireneusza Iredyńskiego (1971, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Wszystko dobre, co się dobrze kończy Williama Szekspira (1971, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Gra Jamesa Saundersa (1971, Zurych),
• Edward II Christophera Marlowe’a (1972, Wiedeń),
• Ryszard III Williama Szekspira (1972, Darmstadt),
• Dziady Adama Mickiewicza (1973, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie),
• Sen nocy letniej Williama Szekspira (1973, Darmstadt),
• Sędziowie. Tragedya, film fabularny na podstawie dramatu Stanisława Wyspiańskiego (1974 – Nagroda Główna Jury w kategorii filmów telewizyjnych na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku),
• Balkon Jeana Geneta (1974, Oslo),
• Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego (1974, Stary Teatr im. Modrzejewskiej w Krakowie – Grand Prix i Nagroda Honorowa przyznane pośmiertnie na Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w 1976),
• Pluskwa Włodzimierza Majakowskiego (1975, Teatr Narodowy w Warszawie – nagroda tygodnika Przyjaźń).

Nagrody i odznaczenia

Konrad Swinarski, wybitny reżyser teatralny, podczas swojej kariery zdobył wiele prestiżowych nagród oraz odznaczeń, które podkreślają jego wkład w sztukę teatralną.

• 1969 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia za twórcze podejście do inscenizacji teatralnej,
• 1973 – Nagroda Miasta Krakowa,
• 1974 – nagroda państwowa I stopnia za znakomite osiągnięcia w reżyserii teatralnej,
• 1974 – „Drożdże”, nagroda tygodnika Polityka,
• 1974 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Złoty Krzyż Zasługi.

---

Oceń: Konrad Swinarski

---