Henryk Wernic

---

Życiorys

Henryk Wernic przyszedł na świat w stolicy Polski, Warszawie, w roku, kiedy Mikołaj I został koronowany na króla Polski, czyli w 1829 roku. To również był czas poprzedzający wybuch powstania listopadowego. Jego rodzina, w tym brat Adolf, cieszyła się zamożnością przed wybuchem powstania styczniowego.

Otrzymał starannie przygotowane wykształcenie domowe, a później samodzielnie pogłębiał swoją wiedzę, kończąc warszawskie gimnazjum. Wydaje się, że chodziło tu o Gimnazjum Realne, które rozpoczęło działalność w sierpniu 1841 roku. Zajęcia klasy siódmej były praktyczne, a sama szkoła miała na celu

Głównym zadaniem Gimnazjum Realnego jest przygotowanie młodzieży do zajęć przemysłowych […] nauczanie przedmiotów ścisłych i technicznych oraz przeprowadzane zajęcia praktyczne z farbiarstwa, cukrownictwa, gorzelnictwa, górnictwa, produkcji chemikaliów i maszynoznawstwa, ze szczególnym uwzględnieniem maszyn stosowanych w fabrykach

Nie mógł kontynuować studiów w Warszawie, ponieważ Szkoła Główna Warszawska powstała dopiero w 1862 roku. Od 1851 roku Henryk Wernic przez kilka lat był nauczycielem języka polskiego oraz geografii. W tym czasie zainteresował się pedagogiką, często sięgając po niemiecką literaturę pedagogiczną. Fascynująca była dla niego dwutomowa publikacja Bronisława Trentowskiego z 1842 roku pt. „Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej”. Po tym okresie pełnił również rolę guwernera w zamożnych dworach ziemiańskich.

Po upadku powstania spędził czas we Francji i Anglii, gdzie przez kilka lat nauczał w placówce męskiej koło Londynu, a także w Niemczech, gdzie uczył polonijne dzieci w Dreźnie. Tam miał okazję zapoznać się z różnymi systemami edukacji oraz studiować pisma fachowe. Niestety, w 1868 roku choroba oczu zmusiła go do powrotu na stałe do Warszawy, gdzie korzystał z pomocą bratowej. Niewidomy pedagog wspominał później:

Odtąd czytałem wiele przy pomocy osób, które łaskawie czytać mi raczyły, i począłem pisać, a raczej dyktować artykuły treści wychowawczej, szukając w pracy pociechy i osłody, wreszcie założenie „Przeglądu Pedagogicznego” otworzyło mi drogę do szerszej działalności.

Dorobek

Henryk Wernic to postać w polskiej pedagogice, której dorobek wyróżnia się eklektycznym podejściem. Jego przemyślenia oraz teorie stanowią połączenie wielu nurtów myślowych obecnych w jego epoce. Wśród nich można wymienić:

• idee z Chowanna, czyli systemu pedagogiki narodowej według Trentowskiego, znanej również jako „pedagogika romantyczna”,
• poglądy Johanna Herbarta, które były popularyzowane przez jego kolegów z Drezna, dotyczące fundamentalnych zasad pedagogiki, jej celów oraz metod,
• utylitarne tendencje pozytywistów warszawskich, z którymi współpracował po powrocie do Warszawy, obejmujące myśli Aleksandra Świętochowskiego, działalność Bolesława Prusa oraz Piotra Chmielowskiego z kręgu „pokolenia Szkoły Głównej”.

Wernic w swoich publikacjach przede wszystkim koncentrował się na wychowaniu dzieci w kontekście rodzinnym, choć zdarzał się też mniejszy nacisk na kwestie związane z edukacją w szkołach. Jednym z kluczowych aspektów w jego pisarstwie było podkreślanie roli i znaczenia emocjonalnych więzi rodzinnych, co później przyznać można u Marii Ilnickiej.

Oto kilka cytatów, które oddają jego myśli:

Wychowańca należy doprowadzić do czynnej miłości własnego rodzeństwa, rodziny, kolegów. Stopniowo miłość ta ma ogarniać coraz szerszą sferę, aż wreszcie stanie się miłością ludzkości całej.

Miłość, posłuszeństwo i poczucie obowiązku – oto trzy główne czynniki czynu moralnego, przy ich pomocy dziecię pomału przystępuje do używania wolności […]. Miłość jest podwaliną moralnego budynku towarzystwa ludzkiego, utrzymuje go uczuciem wzajemnej skłonności. Miłość jest źródłem wszelkiej moralności, a stąd pierwotną i zasadniczą siłą każdego wychowania.

Wśród publikacji Wernica można wyróżnić następujące dzieła książkowe:

• 1868 – Przewodnik wychowania, Warszawa (rozpoczęta w Dreźnie),
• 1891 – Praktyczny przewodnik wychowania, Warszawa,
• 1895 – Myśli o wychowaniu i nauczaniu, Warszawa (Z mojego życia),
• 1902 – Wychowanie dzieci wyłącznie do lat sześciu, Warszawa.

W zakresie broszur można wymienić:

• 1898 – Znakomici rzemieślnicy i przemysłowcy,
• 1898 – Co i jak robią rzemieślnicy. Opis rzemiosł dla młodzieży tudzież przewodnik przy wyborze powołania.

W jego dorobku znajdują się także artykuły, w tym:

• 1873 – Froebel i ogródki dziecinne, „Opiekun Domowy”, no. 36, s. 37,
• 1873 – Gawędy o wychowaniu, „Opiekun Domowy”, no. 8, s. 69,
• 1873 – Jak się mają zachować starsi wobec zabaw dzieci, „Opiekun Domowy”, no. 19, s. 143,
• 1882 – Osobistość nauczyciela, „Przegląd Pedagogiczny”, Vol. 1, p. 10–14,
• 1885 – Czy i jak karać należy małe dzieci, „Przegląd Pedagogiczny”, nr 22,
• 1885 – Kształcąc młodzież żeńską nie lekceważmy praw higienicznych, „Przegląd Pedagogiczny”, no. 14,
• 1886 – Jak należy postępować z chorym dzieckiem, „Przegląd Pedagogiczny”, no. 2,
• 1887 – Kilka myśli o wychowaniu fizycznym, „Przegląd Pedagogiczny”, no. 17,
• 1887 – O kształceniu charakteru, „Przegląd Pedagogiczny”, no. 19–23,
• 1888 – Kilka słów o wychowaniu moralnie zaniedbanych dzieci, „Przegląd Pedagogiczny”, no. 4–5,
• 1889 – Przesada w pochwałach i nagradzaniu, „Przegląd Pedagogiczny”, no. 5,
• 1890 – Próżność, „Przegląd Pedagogiczny” no. 9,
• 1894 – Otwartość w wychowaniu, „Przegląd Pedagogiczny”.

Warto zauważyć, że dorobek Wernica obejmuje również zapomnianą beletrystykę skierowaną do dzieci oraz młodzieży, zarówno jego własne prace, jak i adaptacje z literatury angielskiej. Oprócz tego pisał poradniki oraz podręczniki, które dotyczyły nauki języka polskiego, arytmetyki oraz historii. Dodatkowo, opracowywał tłumaczenia dzieł z zakresu fizjologii, higieny, logiki, psychologii, astronomii, a także geologii.

Kolejnym ważnym aspektem jego działalności było zbadanie prac Karola Darwina, zwłaszcza „O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt” oraz „Szkic biograficzny o dziecku”. W swojej pracy pod tytułem Biografia dziecka, opublikowanej w „Ateneum” w 1879 roku, Wernic przedstawił kluczowe wzorce rozwoju dziecka od momentu przyjścia na świat do różnych jego etapów życia. Obraz ten bywa określany jako jedna z pierwszych polskich syntez psychologicznych odnoszących się do rozwijającego się dziecka, skierowanych do rodziców.

Upamiętnienie

Henryk Wernic zajmuje istotne miejsce w historii pedagologii w Polsce, obok takich postaci jak Piotr Chmielowski, Bolesław Prus, Aleksander Świętochowski oraz Aniela Szycówna. Jego dorobek intelektualny i pedagogiczny jest wciąż żywy we współczesnych badaniach.

Obecnie prace Wernica są popularyzowane przez Danutę Muchę z Uniwersytetu Opolskiego oraz Krzysztofa Jakubiaka z Uniwersytetu Gdańskiego. Ich wysiłki przyczyniają się do upowszechnienia wiedzy na temat wartości jego wkładu w rozwój pedagogiki w Polsce.

---

Oceń: Henryk Wernic

---