Antoni Malczewski, znany również pod herbem Abdank, to postać wybitna w historii literatury polskiej. Urodził się 3 czerwca 1793 roku, istnieje jednak pewna niepewność co do miejsca jego narodzin – niektórzy badacze wskazują Warszawę, inni zaś Kniahinin na Wołyniu.
Malczewski zmarł w Warszawie 2 maja 1826 roku. Był nie tylko poetą, ale również prekursorem romantyzmu, który jako jeden z pierwszych wprowadzał w polskiej twórczości literackiej cechy charakterystyczne dla tego kierunku.
Dodatkowo, warto zaznaczyć, że Malczewski miał pasję do wspinaczki górskiej i jest uznawany za pierwszego zdobywcę Aiguille du Midi, co czyni go postacią multifunkcyjną w polskiej kulturze.
Przodkowie
Antoni Malczewski pochodził z rodziny o bogatej historii, której wpływy sięgają daleko w przeszłość. Jego rodzicami byli: Jan Józef Malczewski, generał i członek konfederacji targowickiej, oraz Konstancja z Błeszyńskich Haumanowa, która zmarła w 1800 roku. W dzieciństwie miał przyrodnie rodzeństwo, które obejmowało Filipinę Sobolewską, późniejszą teściową Adolfa Rozwadowskiego, Edwarda Haumana, a także młodszego brata Konstantego, urodzonego w 1797 roku, który odznaczał się tytulem generała artylerii w Meksyku.
Na życie Malczewskiego wpływał również jego ojczym, gen. Filip Hauman. Z genealogicznych badań wynika, że jego babka, Antonina Dunin, była wnuczką elektora saskiego Jana Jerzego IV, który był bratem króla polskiego, Augusta II Mocnego. Oznacza to, że Malczewski był potomkiem Fryderyka III Oldenburga, króla Danii oraz Norwegii.
Warto zaznaczyć, że Malczewski był bratem generała Konstantego, a jego synem był poeta August Antoni Jakubowski.
4. Ignacy Malczewski (zm. 1779) | _ | _ | _ | |||
_ | _ | 2. Jan Józef Malczewski | ||||
5. Antonina Dunin | _ | _ | _ | _ | ||
_ | _ | _ | 1. Antoni Malczewski ur. 1793 zm. 1826 | |||
6. ? Błeszyński | _ | _ | ||||
_ | _ | 3. Konstancja Błeszyńska, primo voto Haumanowa | _ | _ | ||
7. primo voto Młocka | _ | _ | _ | |||
_ |
Życiorys
Współczesne badania dotyczące polskiej literatury romantycznej przynoszą niestety ograniczone informacje o życiu Antoniego Malczewskiego. Wiadomo, że przyszedł na świat 3 czerwca 1793 roku, w zamożnej rodzinie szlacheckiej, która miała kontakty z arystokracją. Istnieją jednak rozbieżności co do miejsca jego narodzin: historycy są podzieleni między Warszawą a Kniahininem na Wołyniu.
W wieku 12 lat, w 1805 roku, Malczewski zapisał się do Liceum Krzemienieckiego, gdzie wykazał się szczególnymi umiejętnościami w przedmiotach takich jak języki obce i matematyka. W czasie wakacji spędzał czas u ciotek Błeszyńskich, gdzie rozwijał uczucia do swojej przyrodniej siostry, Filipiny. W 1811 roku podjął decyzję o wstąpieniu do wojska Księstwa Warszawskiego. W stolicy, jako słuchacz szkoły inżynieryjnej, miał możliwość uczestniczenia w warszawskich salonach towarzyskich, gdzie jego pochodzenie, a także bliskość z adiutantem księcia Józefa Poniatowskiego, Hipolitem Błeszyńskim, otwierały przed nim wiele drzwi.
W jednym z tych salonów miał okazję poznać Karolinę z Walewskich Chodkiewiczową, żonę hrabiego Aleksandra, który był prawnukiem znanego hetmana Jana Karola Chodkiewicza. W latach 1816–1821 podróżował po takich krajach jak Szwajcaria, Włochy i Francja, gdzie zetknął się z mesmeryzmem, a także zaintrygował się twórczością angielskiego romantyka – George’a Byrona.
Po powrocie do ojczyzny osiedlił się na Wołyniu, gdzie po raz pierwszy spotkał Zofię Rucińską z Modzelewskich, żonę swojego przyjaciela, która przez długi czas chorowała. Malczewski podjął się próby jej leczenia, co miało zgubne konsekwencje, gdyż Zofia stała się od niego zależna. Poczucie odpowiedzialności dręczyło go, mimo to wielokrotnie próbował uwolnić się od jej obecności.
W dniu 4 sierpnia 1818 roku, Malczewski dokonał czegoś niezwykłego, zostając pierwszym Polakiem oraz szóstą osobą na świecie, która zdobyła szczyt Mont Blanc. Tego samego dnia, razem z Jean-Michelem Balmatem oraz pięcioma przewodnikami, zdobył północny, niższy szczyt Aiguille du Midi (3795 m n.p.m.). Swoje przeżycia z tej wyprawy opisał w XIX tomie czasopisma Bibliotheque Universelle, wydawanego przez uniwersytet w Genewie.
Malczewski został pochowany 4 maja 1826 roku na cmentarzu Powązkowskim. Jego grób przez lata pozostawał zaniedbany, co spowodowało, że miejscem tym nikt się nie interesował, a widoczne ślady mogiły zatarły się. Próby odnalezienia jej w późniejszych latach okazały się nieudane. Obecny pomnik w kwaterze 14-3-14/15 pochodzi z 1854 roku i kryje w sobie doczesne szczątki jego przyrodniej siostry Karoliny Kulman. Tablica z inskrypcją „Autorowi Maryi” ma jedynie charakter symboliczny.
Twórczość literacka. Powieść Maria
Antoni Malczewski, obok Seweryna Goszczyńskiego oraz Józefa Bohdana Zaleskiego, jest jednym z przedstawicieli szkoły ukraińskiej polskiego romantyzmu. W jego twórczości szczególne miejsce zajmuje „Maria”, powieść poetycka z 1825 roku, uznawana za pierwszą w tej dziedzinie w literaturze polskiej.
Fabuła „Marii” opiera się na rzeczywistych wydarzeniach związanych z zbrodnią, która miała miejsce 13 lutego 1771 roku. Ofiarą tej brutalnej zbrodni była Gertruda Komorowska, pierwsza żona Szczęsnego Potockiego. Została ona zamordowana na zlecenie teścia, wojewody wołyńskiego, Franciszka Salezego Potockiego, co nadaje dziełu historycznego kontekstu.
Malczewski przekształcił te autentyczne wydarzenia, nadając im nowy wymiar. Przenosząc akcję na XVII wiek i zmieniając miejsce akcji z Wołynia na Malowniczą Naddnieprze, autor nadał powieści poetyckiej unikalny charakter. Utwór, składający się z dwóch pieśni, osadzony jest w atmosferze bajronowskiego pesymizmu.
Już w dedykacji, skierowanej do Juliana Niemcewicza, Malczewski zwraca uwagę na obrazy malowane „ciemną farbą”, co jest znaczące dla odbioru estetyki całego dzieła. Dodatkowo, powieść emanuje atmosferą grozy i tajemniczości, osiągniętą poprzez brak chronologicznej ciągłości zdarzeń oraz ulokowanie akcji na tle fascynującego pejzażu stepowego.
Upamiętnienie
W czasie funkcjonowania II Rzeczypospolitej, aż do roku 1939, istniało Państwowe Liceum i Gimnazjum imienia Antoniego Malczewskiego, które znajdowało się w Sokalu. Obecnie Malczewski jest również patronem kilku ulic w Polsce, w tym w Gdyni, gdzie możemy spotkać ulicę Chylonia, a także w Warszawie, w dzielnicy Wierzbno, gdzie znajduje się ulica Antoniego Malczewskiego.
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Nikodem Rozbicki | Józef Gardecki | Józef Brodowski (starszy) | Natalia Kukulska | Ludwik Bohdan Grzeniewski | Jacek Stachlewski | Joanna Orzeszkowska | Zofia Dromlewiczowa | Feliks Brzozowski | Roman Zmorski | Andrzej Borecki | Wacław Domieniecki | Małgorzata Strzałkowska | Maya Mishalska | Jan Woydyga | Antoni Strzałecki | Maurycy Gomulicki | Stefan Dękierowski | Zofia Stanecka | Bohdan MazurekOceń: Antoni Malczewski