Tomasz Zarycki

---

Życiorys

W 1994 roku Tomasz Zarycki uzyskał magisterium na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie, w 1998 roku, zdobył stopień doktora w dziedzinie socjologii na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. W 2009 roku otrzymał habilitację z socjologii w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. W 2018 roku został uhonorowany tytułem profesora nauk społecznych.

W latach 1995–2000 pełnił funkcję asystenta, a następnie adiunkta w EUROREG UW. Od 2000 roku był adiunktem oraz profesorem w Instytucie Studiów Społecznych im. Profesora Roberta Zajonca Uniwersytetu Warszawskiego (ISS UW). W okresie od 2012 do 2020 roku sprawował urząd dyrektora tego instytutu.

Jako profesor oraz badacz wizytujący, miał okazję gościć na wielu renomowanych uczelniach, takich jak: Uniwersytet w Lund w 1998 roku, Södertörn University w 2000 roku, UCL School of Slavonic and East European Studies (SSEES) w latach 2001-2002, Uniwersytet Edynburski w 2004 roku, Moskiewski Państwowy Instytut Stosunków Międzynarodowych (MGIMO) w 2004 roku, czy Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles w latach 2006-2007. Dodatkowo przebywał w The Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS) w 2007 roku, Uniwersytecie Strasburskim w 2017 roku, a także w École des hautes études en sciences sociales (EHESS w Paryżu) w 2020 roku oraz Swedish Collegium for Advanced Study (SCAS) w latach 2020-2021.

Aktualnie Zarycki jest członkiem Komitetu Nauk Socjologicznych PAN na kadencje 2020-2024 oraz 2024-2028. W latach 2015–2020 pełnił rolę członka Narodowej Rady Rozwoju.

Wyróżnienia i stypendia

„Tomasz Zarycki był stypendystą wielu prestiżowych fundacji, w tym Andrew Mellon Foundation w latach 2004 oraz 2007. Otrzymał też stypendium od Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (Stypendium START w roku 2000, a także Stypendium Zagraniczne w 2001), a także od Fundacji Kościuszkowskiej w latach 2006-2007. W jego dorobku znajduje się również Research Support Scheme (RSS) z 1998 roku oraz stypendium od Svenska institutet w tym samym roku.

W 2005 roku był laureatem stypendium fundacji Tygodnika „Polityka”. Dodatkowo, jako główny wykonawca, brał udział w wielu projektach badawczych finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki (NCN), a wcześniej przez Komitet Badań Naukowych (KBN). Jako badacz, uczestniczył także w rozmaitych międzynarodowych projektach naukowych.

W 2023 roku został uhonorowany PISA 2023 Bronisław Malinowski Award in the Social Sciences, przyznanym przez Polski Instytut Naukowy w Ameryce (PIASA). Nagroda ta została wręczona za książkę „The Polish Elite and Language Sciences: A Perspective of Global Historical Sociology”, opublikowaną przez Palgrave w 2022 roku.

Praca naukowa

Twórczość Tomasza Zaryckiego koncentruje się na wielu kluczowych obszarach, w tym na wybranych aspektach socjologii historycznej, analizie dyskursu oraz badaniach dotyczących elit. Jego prace obejmują też zagadnienia związane z geografią społeczną, teoriami zależności, a także geografią wyborczą oraz kartografią teoretyczną. W ramach badań porusza m.in. temat relacji centro-peryferyjnych, analizę postkolonialną oraz orientalistyczne dyskursy w Europie Środkowo-Wschodniej, nawiązując do teorii Pierre’a Bourdieu, a także badając rolę inteligencji w kontekście elit społecznych.

Model stosunków centro-peryferyjnych

Jednym z kluczowych tematów rozwijanych przez Zaryckiego jest koncepcja przestrzennych hierarchii władzy pomiędzy centrum a peryferiami. Te relacje związane są z różnicami w zasobach oraz różnymi rodzajami kapitałów, takimi jak kapitał ekonomiczny, społeczny czy kulturowy. W centrum koncentrowany jest kapitał ekonomiczny, co zapewnia tym obszarom dominację nad peryferiami, które mają ograniczone zasoby w tym zakresie.

Peryferie często bronią się przed dominacją centrów, przyjmując strategie wyróżniające inne typy kapitałów. Przykładowo, w Rosji kapitał polityczny jest istotnym elementem przeciwwagi dla kapitału ekonomicznego. W polskim kontekście wyraźnie obserwujemy znaczenie kapitału kulturowego, co znajduje odzwierciedlenie w roli inteligencji w polskich elitach.

Pomimo lokalnych hierarchii kapitałów nieekonomicznych, które mogą wpływać na społeczne napięcia związane z hierarchią statusu, centra pozostają dominujące ze względu na kapitał ekonomiczny. To generuje konflikt wartości oraz częsty podział elit peryferyjnych na różne orientacje, takie jak „procentrowa” czy „antyperyferyjna”.

Geografia wyborcza

Zarycki zaproponował liczne interpretacje dotyczące polskiej geografii wyborczej, traktując ją jako wielowymiarową przestrzeń, której struktura łączy się z politycznymi podziałami w Polsce. Podkreśla, że struktura ta wynika z długotrwałych procesów historycznych o charakterze politycznym, kulturowym, społecznym oraz ekonomicznym.

Autor porównywał również polską geografię wyborczą do geograficznych układów krajów sąsiednich. W swoich badaniach wskazał na różnorodność interpretacji, które są wynikiem odmiennych orientacji politycznych, a także na stabilność struktur polskiej geografii wyborczej, która kontrastuje z niestabilnością polityczną w Polsce.

„Ideologie wschodniości”

W 2014 roku Zarycki opublikował anglojęzyczną książkę „Ideologie wschodniości”, w której bada zjawisko orientalizmu w Europie Środkowej. Region ten, a także jego poszczególne państwa, są przedstawiane zarówno jako ofiary, jak i sprawcy orientalizmu, co Zarycki określa mianem stygmatu „wschodniości”.

Autor podjął próbę analizy różnych strategii kompensacyjnych oraz sposobów radzenia sobie z tym zjawiskiem, takich jak przyjmowanie tożsamości ofiary czy przerzucanie stygmatu na inne kraje. Zaintrygowała go również możliwość zastosowania teorii postkolonialnej do opisu polskich zjawisk politycznych i historycznych, wskazując na różnice w jej interpretacji przez krajowych naukowców w kontekście ich orientacji politycznych.

Dualizm nauk społecznych na peryferiach

Wielu z jego prac podejmuje temat socjologicznej analizy rozwoju nauk społecznych w perspektywie historycznej, szczególnie w kontekście Polski, która w myśl teorii zależności uchodzi za kraj peryferyjny. Zarycki podkreśla, że w Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, istnieje obecnie dualistyczny charakter systemu naukowego.

Na jednym biegunie funkcjonuje lokalny pod-system nauki, skoncentrowany na krajowych odbiorcach i zasobach, natomiast na drugim, globalny pod-system nauki korzystający z międzynarodowego finansowania oraz kontaktów. System krajowy zwraca się głównie do odbiorców krajowych, tj. uczelni wyższych, mediów i polityki, podczas gdy drugi system współdziała z międzynarodową społecznością naukową, opierając się na jej kryteriach oceny.

Interpretacje historyczne roli społecznej polskiej inteligencji

Zarycki rozwija swoją socjologiczną koncepcję interpretacji roli polskiej inteligencji w kontekście jej historycznych przemian i związków z innymi klasami społecznymi. Analizuje miejsce inteligencji wśród polskich elit oraz jej relacje z rywalizującymi warstwami społecznymi w różnych epokach, w tym arystokracją, burżuazją czy nomenklaturą komunistyczną.

W swoich socjologicznych analizach odwołuje się do teorii P. Bourdieu, co prowadzi go do stwierdzenia o dominującej roli elit inteligenckich w polskim polu władzy. Prace Zaryckiego ukazują stwierdzenie, że inteligencja wciąż pozostaje kluczowym elementem struktury społecznej w Polsce, wpływającym na polityczny i kulturowy krajobraz kraju.

Wybrane publikacje książkowe

Oto niektóre z ważnych publikacji książkowych autorstwa Tomasza Zaryckiego, które przyczyniają się do zrozumienia złożonych procesów społecznych oraz politycznych w Polsce oraz regionie.

• Nowa przestrzeń społeczno-polityczna Polski (1997),
• Region jako kontekst zachowań politycznych (2002),
• Kapitał kulturowy. Inteligencja w Polsce i w Rosji (2008),
• Peryferie. Nowe ujęcie symbolicznych zależności centro-peryferyjnych (2009),
• Ideologies of Eastness in Central and Eastern Europe (2014),
• Gra peryferyjna. Polska politologia w globalnym polu nauk społecznych (razem z Tomaszem Warczokiem, 2016),
• Totem inteligencki. Arystokracja, szlachta i ziemiaństwo w polskiej przestrzeni społecznej (razem z Rafałem Smoczyńskim, 2017),
• The Polish Elite and Language Sciences. A Perspective of Global Historical Sociology (2022).

---

Oceń: Tomasz Zarycki

---