Maria Szypowska (1929–2017)

---

Życiorys

Maria Szypowska, córka Wacława Ostrowskiego, herbu Szreniawa, który pracował w skarbowości, oraz Marii Grażyny z Czechowskich, rozpoczęła swoją edukację w trudnych czasach okupacji niemieckiej. Uczyła się w tajnych kompletach gimnazjalnych organizowanych przez Annę Goldmanównę w Warszawie, co było niezwykle odważnym krokiem w obliczu zagrożenia. W latach 1942-44 była aktywną członkinią Szarych Szeregów, a podczas powstania warszawskiego pełniła rolę łączniczki, co pokazuje jej zaangażowanie w walkę o wolność. Po zakończeniu powstania przebywała w Kielcach, gdzie kontynuowała naukę.

Od 1945 roku uczęszczała do Liceum im. Królowej Jadwigi w Kielcach i w 1947 roku zdała maturę. Następnie wróciła do Warszawy, aby rozpocząć studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończyła w 1953 roku, zdobywając tytuł magistra. Dodatkowo w latach 1951-54 studiowała historię sztuki. Jej debiut literacki miał miejsce w 1949 roku na łamach prasy, co zapoczątkowało jej karierę jako poetki.

W latach 1949-59 Maria Szypowska była redaktorką w dziale polskiej literatury współczesnej w Państwowym Instytucie Wydawniczym. W 1954 roku połączyła swoje życie z Andrzejem Szypowskim, uznawanym fotografikiem. Jej prace, w tym wiersze i tłumaczenia, publikowane były w wielu czasopismach takich jak Dziś i jutro, Nasza Ojczyzna, Nowa Kultura, Stolica oraz Współczesność. Maria była również jednym z współtwórców grupy literackiej Współczesność.

W 1958 roku rozpoczęła współpracę z radiem, tworząc słuchowiska, a także zainicjowała projekt literacko-fotoreporterski, dokumentując szlak „Nocy i dni” wraz z Marią Dąbrowską. To zaowocowało pracami takimi jak Świat i Chłopska Droga. W tym samym roku Maria została członkiem Związku Literatów Polskich, gdzie aktywnie uczestniczyła w jego działalności poprzez lata 1965-1975, także jako członkinia Prezydium Zarządu Głównego. Po 1959 roku zdecydowanie skoncentrowała się na twórczości literackiej oraz na wydawaniu albumów ukazujących piękno Polski.

W swoim dorobku posiadała także powieści oraz wiersze dla dzieci, które publikowała m.in. w Płomyczku. Była aktywna w różnorodnych organizacjach kulturalnych, a także brała udział w pracach komisji opracowującej ustawę o godle, hymnie i barwach narodowych. W latach 1986-1989 zasiadała w Narodowej Radzie Kultury, co świadczy o jej znaczeniu w polskiej kulturze. Mieszkając w Warszawie, Maria Szypowska wpłynęła na literaturę i życie kulturalne swojego kraju.

Nagrody i odznaczenia

Maria Szypowska była osobą, która w swoim życiu zdobyła wiele prestiżowych nagród i wyróżnień za swoje osiągnięcia literackie oraz działania na rzecz kultury. Wśród jej najważniejszych nagród można wymienić:

• nagrodę literacką im. W. Pietrzaka, przyznaną w 1976 roku,
• Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia z 1977 roku,
• nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w 1983 roku, którą otrzymała wspólnie z A. Szypowskim.

W latach 1986-1989 pełniła zaszczytną funkcję członka Narodowej Rady Kultury. Warto również zaznaczyć, że wspólnie z A. Szypowskim otrzymała nagrody:

• Prezydenta Miasta Gdyni w 1971 roku,
• Prezydenta Miasta Sopotu w 1984 roku.

Jej praca pt. Jan Matejko wszystkim znany zdobyła wyróżnienie w prestiżowym konkursie „Echa Krakowa”, gdzie rywalizowała o tytuł najlepszej książki o Krakowie w 1977 roku. Kolejnym ważnym osiągnięciem była nagroda, którą otrzymała w 1988 roku (wspólnie z A. Szypowskim) od Prezesa RSW „Prasa-Książka-Ruch” oraz Prezydenta miasta Gdańska. W 2000 roku, także wspólnie z A. Szypowskim, zdobyła nagrodę m.st. Warszawy.

Rok 2003 przyniósł jej nagrodę za działalność na rzecz ochrony zabytków, co miało miejsce podczas Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków, a również zostało przyznane wspólnie z A. Szypowskim.

W życiu zawodowym i publicznym została uhonorowana szeregiem odznaczeń, w tym:

• Srebrnym Krzyżem Zasługi w 1956 roku,
• odznakami „Zasłużony Działacz Ziemi Nyskiej” (1966), „Zasłużony dla Dolnego Śląska” (1967), „Zasłużony Działacz Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich” (1967),
• „Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego” (1967), „Zasłużony Opolszczyźnie” (1969),
• Złotą odznaką honorową „Za Zasługi dla Warszawy” (1972), a także odznaczeniami „Za Zasługi dla Gdańska” (1978), Krzyżem Kawalerskim (1969) i Krzyżem Oficerskim (1981) Orderu Odrodzenia Polski.

Dodatkowo, była również laureatką Medalu 40-lecia Polski Ludowej w 1984 roku. Jej osiągnięcia honorowe obejmowały także:

• Medal Zamkowy (1973),
• Medal „IV wieki stołeczności Warszawy” (1996),
• Medal „Ecclesiae populoque servitium praestanti – Zasłużonemu w posłudze dla Kościoła i Narodu” (1997),
• Medal „400-lecia Stołeczności Warszawy” (2000),
• „Medal Pamiątkowy Roku Kardynała Stefana Wyszyńskiego” (2001),
• Dyplom Honorowy Varsavianistów (2001),
• Odznakę Honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2009),
• Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2012).

Maria Szypowska pozostanie w pamięci jako osoba niezwykle zasłużona dla kultury polskiej, a jej dorobek i nagrody są dowodem uznania dla jej pracy.

Działalność kulturotwórcza

W roku 1990, Maria Szypowska, wspólnie z mężem Andrzejem Szypowskim, który jest uznawanym artystą-fotografikiem, powołała do życia Fundację Artibus Warszawskie Organy Wurlitzera. Jej działalność opierała się na zasadach wolontariatu, koncentrując się na ochronie zabytków w Polsce, a w szczególności w Warszawie.

W ramach dalszego rozwijania działalności kulturalnej, w 1996 roku Maria, wraz z mężem oraz synem Janem Szypowskim, który również jest artystą, tym razem muzykiem, założyli Fundację Artibus Muzyka, Obraz, Słowo. Dzięki tej inicjatywie, również na zasadzie wolontariatu, przeprowadzono wiele znaczących działań, takich jak koncerty, wystawy oraz publikacje.

Jednym z najważniejszych projektów Fundacji była Tablica Pamięci, która została umieszczona w Rynku Starego Miasta w 2003 roku. Tablica ta, która trwa tam do dziś, ma na celu przypomnienie milionom turystów o zniszczeniach, jakie na Starówce wyrządziły hitlerowskie Niemcy podczas II wojny światowej. Uwzględnia również odbudowę, która została zrealizowana dzięki polskiemu wysiłkowi, a jej efekt został doceniony przez ONZ, wpisując Starówkę na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego.

Opracowania (wybór)

Wśród dostępnych opracowań dotyczących Marii Szypowskiej znajdują się liczne publikacje, które ukazują jej wkład w literaturę polską oraz jej zaangażowanie w życie kulturalne kraju. Przykłady to: Lesław M. Bartelski – „Polscy pisarze współcześni 1944-1974” wydane w Warszawie przez WAiF w 1977 roku.

Dalej, warto zwrócić uwagę na Encyklopedię Warszawy, opublikowaną przez Wydawnictwo Naukowe PWN w 1994 roku.

Inne istotne pozycje to: „Współcześni polscy pisarze i badacze literatury”, tomy VIII i X, wydane przez Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie w 2007 roku.

Ogólne

W kategorii ogólnych informacji możemy znaleźć m.in. artykuł autorstwa J. Śliwińskiej zatytułowany „Varsaviana M. i A. Sz.” opublikowany w Naszym Dzienniku w 2002 roku, numer 233.

Kolejna pozycja, A. Idzikowska – „Ożywić umysł, poruszyć serce”, również w Naszym Dzienniku z 2002 roku, numer 267.

W kontekście 50-letniej pracy twórczej Szypowskiej, należy wspomnieć o publikacji na Wydawca.com.pl z 2005 roku, datowanej na 08.07.

W 2005 roku ukazał się artykuł TO-RT pod tytułem „Polityka między wierszami” w Magazynie Literackim, numer 8.

W. Petrozolin-Skowrońska w „Ludzie polskiej książki: Maria Szypowska” przyczyniła się do spopularyzowania postaci autorki w wydaniu z 2006 roku, numer 3.

Artykuł T. Urzykowskiego na temat „Podświetlona historia” w Gazecie Wyborczej – Stołecznej z 2002 roku, numer 250 oraz kolejne odniesienia dotyczące Tablic Pamięci, które miały miejsce w Gazecie Wyborczej oraz Naszym Dzienniku w latach 2003.

Oprócz tego ważne były wystawy, takie jak wurlitzerowska w Zamku Królewskim, w której brała udział A. Idzikowska-Śliwińska, opisująca unikatowe instrumenty w Naszym Dzienniku w 2003 roku, numer 284.

Również w Muzeum Techniki można znaleźć opisy dotyczące wurlitzerowskiej wystawy, przykładowo artykuł PC „Wspaniały Wurlitzer” w Trybunie z 2004 roku, numer 146.

Wywiady, rozmowy

Maria Szypowska była tematem licznych wywiadów i rozmów, które miały miejsce od lat 60. do 90. XX wieku. Na przykład wywiad W. Burtowego: „Społeczna wielka synteza” opublikowany w Głosie Wielkopolskim w 1969 roku, numer 70.

W tym samym czasie I. Ochnio przeprowadził rozmowę na temat „Detektywów przeszłości” w Expressie Wieczornym, numer 73 z 1969 roku.

Warto również zaznaczyć rozmowę M. Śledzińskiej „O Warszawie i nie tylko” w Słowie Powszechnym z 1973 roku, numer 134.

W latach 70. i 80. pojawiły się kolejne ciekawe wywiady, takie jak rozmowa z M. Szypowską przeprowadzona przez R. Malewicza w Dzienniku Bałtyckim z 1983 roku, numer 32 oraz inne wywiady dotyczące polskiej literatury i kultury.

Ostatnie lata życia Szypowskiej zbiegały się z interesującymi publikacjami, które ukazywały jej bogatą działalność literacką oraz zaangażowanie w ochronę kultury polskiej.

Twórczość

Twórczość literacka

Maria Szypowska zadebiutowała w 1958 roku tomikiem Próba spojrzenia, wydanym w Warszawie przez Czytelnik, na który składają się wiersze wchodzące w skład cykli takich jak Notatki czy Trójgłos. W zbiorze tym znajduje się również proza poetycka zatytułowana Rady dla narodzonej. Tomik był wydany wspólnie z pracami trzech innych poetów [Zdz. J. Bolek, St. Czachorowski, B. Eysymontt] i został wyróżniony za debiut podczas Jesieni Poetyckiej w Poznaniu w 1959 roku.

Jednym z najbardziej znanych dzieł Szypowskiej jest biografia Konopnicka, jakiej nie znamy, opublikowana przez PIW w 1963 roku. Książka ta doczekała się wielu wydań, w tym drugiego w 1965, trzeciego w 1969, a nawet kolejnych aż do 1990 roku, zdobywając wyróżnienie w literackim konkursie międzywydawniczym w 1962.

W 1966 roku autorka wydała swoją powieść Wiadro pełne nieba, która uzyskała dużą popularność, co przełożyło się na liczne wydania. Otrzymała I nagrodę w kategorii prozy na konkursie „Opolszczyzna i jej dzień nowy” zorganizowanym przez WRN w Opolu oraz nagrodę literacką CRZZ tego samego roku.

Inne znaczące biografie Szypowskiej to Asnyk znany i nieznany (1971) oraz Edward Dembowski 1822-1846 (1973), a także dzieło na temat artysty Jan Matejko wszystkim znany, publikowane w kolejnych edycjach, z nagrodą Echa Krakowskiego za najlepszą książkę o Krakowie w 1976 roku.

Wiek XX przyniósł jej również sukcesy w literaturze dziecięcej, o czym świadczy książka Szklane tarcze, wydana w 1985 roku, która zyskała Harcerską Nagrodę Literacką. Ponadto znane są jej eseje oraz współprace z Andrzejem Szypowskim.

Twórczość dla dzieci

Maria Szypowska również kierowała swoje literackie umiejętności do młodszej grupy odbiorców. W 1967 roku ukazała się jej O trzech pstrych przepiórzycach, wierszowana opowieść, która zdobyła serca dzieci. W tym samym roku napisała wiersz Przepis na zimę, który został zekranizowany na podstawie animacji Aliny Maliszewskiej w 1978 roku.

Kolejnym istotnym dziełem w jej karierze było telewizyjne widowisko Jutro Turniej Miast z 1969 roku, które uzyskało wyróżnienie w konkursie TV na wystawę dla Teatru Młodego Widza.

Opracowania albumowe, z tekstem Marii Szypowskiej, z fotografiami i układem graficznym Andrzeja Szypowskiego

W dorobku literackim Szypowskiej znajdują się również opracowania albumowe, które łączą tekst z fotografiami i grafiką jej męża Andrzeja Szypowskiego. W 1961 roku ogłoszono album Gniezno, natomiast w latach 60. i 70. następne publikacje, takie jak Opole, Jelenia Góra, oraz Nysa, ukazywały się w rozwijającej służbie kulturalnej.

Chetnych z pewnością zainteresuje również pozycja Gdynia z 1975 roku, która zdobyła nagrody artystyczne i uzyskana dzięki dostępnym tłumaczeniom na różne języki, co zwiększyło jej zasięg czytelniczy.

Wiele z tych prac doczekało się dalszych wydań i aktualizacji, chociażby znane Warszawski Zamek Królewski, które cieszyło się dużym uznaniem w latach 90. i dwutysięcznych.

Słuchowiska radiowe dla dzieci i młodzieży

Maria Szypowska z powodzeniem tworzyła również słuchowiska radiowe, które bawiły i uczyły młodsze pokolenie. W 1967 roku powstały jej utwory, takie jak A to heca i Gapa i zuch, a także Łowca lisów. Jej dzieła radiowe obejmowały cykle tematyczne, takie jak Bronkowe przygody oraz Dom pod Królewskim Płaszczem, które przypomną młodym słuchaczom przygody oraz związane z nimi wartości.

Przekłady

Maria Szypowska również zajmowała się przekładami literackimi, co potwierdza jej tłumaczenie powieści Dzwon Islandii autorstwa H. Laxnessa, która ukazała się w 1957 roku. Warto również wspomnieć o publikacji fragmentu powieści Interesy pana Juliusza Cezara B. Brechta, co dobitnie świadczy o jej wszechstronności literackiej i chęci propagacji różnorodnej literatury w Polsce.

---

Oceń: Maria Szypowska (1929–2017)

---