Jan Emil Skiwski

---

Życiorys

„Do 1918 roku włóczył się po Rosji, gdzie w 1909 roku w Moskwie uzyskał dyplom ukończenia gimnazjum. Na początku jego zainteresowania polityczne były związane z obozem sanacyjnym, takim jak BBWR i OZN, jednak później zadeklarował swoje sympatie dla endecji.

W 1929 roku Emil Skiwski wysunął kontrowersyjne porównania psychologizmu w twórczości Fiodora Dostojewskiego z tym, co reprezentował Stefan Żeromski, przyjmując stanowisko, że drugi autor nie dysponował tą „rozległą wiedzą o człowieku”, którą posiadał Dostojewski. Dodatkowo, Skiwski akcentował, jak daleko czuje się od nie tylko pisarza Zbrodni i kary, ale także od wszelkiej wysokokulturowej i artystycznej literatury. Z tego powodu chciał umniejszyć znaczenie Żeromskiego, autora Przedwiośnia, którego nie darzył sympatią i krytykował z pozycji prawicowych.

Był członkiem polskiego PEN-Clubu od 1939 roku i piastował funkcję wiceprzewodniczącego Związku Zawodowego Literatów Polskich. Po wybuchu II wojny światowej zajął się propagowaniem współpracy politycznej i wojskowej z Niemcami. Współredagował gazety, takie jak „Ster” i „Przełom”, przy wsparciu niemieckich władz. Propagował też ideę współdziałania z Niemcami w walce przeciwko Sowietom. W kwietniu 1943 roku był świadkiem wydobycia zwłok polskich oficerów w Katyniu, co było zdarzeniem o ogromnym znaczeniu dla historii Polski.

W lutym 1945 roku, w obliczu zbliżającej się Armii Czerwonej, Skiwski wraz z rodziną uciekł do Wrocławia, a potem trafił do miejsca zamieszkania Hansa Franka w Neuhaus, który obecnie jest częścią Schliersee, w pobliżu Monachium. Następnie dotarł do austro-węgierskiego miasteczka Kufstein, gdzie przetrwał moment, gdy na teren Austrii wkroczyły wojska amerykańskie. Potem, razem z rodziną, osiedlił się w obozie prowadzonym przez francuskie władze okupacyjne, jak również w obozie dla przesiedleńców w Wildflecken.

Latem 1946 roku Skiwski podjął decyzję o emigracji do Włoch, marząc o ucieczce z Europy. Po przybyciu na Półwysep Apeniński, skontaktował się z pułkownikiem Bąkiewiczem, szefem II Oddziału II Korpusu Polskiego, który zajął się dalszymi losami Skiwskiego, kierując go do oddziałów brytyjskich. W efekcie Skiwski, pod nazwiskiem Jan Rogalski, trafił do obozu dla niemieckich jeńców w Rimini, gdzie spędził blisko rok. Po opuszczeniu obozu, rodzina Skiwskich wyjechała do Wenezueli. Początkowo planowano emigrację do Kanady, lecz władze kanadyjskie odmówiły przyjęcia Skiwskiego. Po przybyciu do Ameryki Południowej, Skiwscy zostali umieszczeni w obozie El Trompillo koło Valencii, skąd następnie przebyli do Caracas.

25 czerwca 1945 roku prokurator Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie, Roman Martini, postanowił wszcząć dochodzenie przeciwko Skiwskiemu i Goetlowi w sprawie „działania na szkodę Państwa Polskiego we współpracy z niemieckimi władzami okupacyjnymi”. Nakaz aresztowania był najprawdopodobniej wynikiem świadków, którzy byli obecni przy ekshumacji i posiadali informacje o zbrodniach popełnionych przez NKWD na polskich oficerach. W dniu 13 czerwca 1949 roku Jan Emil Skiwski został zaocznie skazany przez Sąd Okręgowy w Krakowie na podstawie Dekretu PKWN z 31 lipca 1944 roku na dożywocie oraz utratę praw obywatelskich, uzasadniając to jego współpracą z okupacyjną prasą niemiecką.

Po swoim osiedleniu się w Wenezueli, Skiwski podjął pracę w Biblioteca Nacional w Caracas, gdzie gromadził zbiory związane z polską kulturą. Gorąco angażował się w prace Centralnego Komitetu Uchodźców, reprezentując różne narodowości, w tym polską, czeską, słowacką, litewską, ukraińską i węgierską. Publikował również artykuły w „Kulturze” paryskiej, posługując się pseudonimami, takimi jak „Karol Ignacy Hołobocki” czy „Rogall”. Zmarł 2 marca 1956 roku w Caracas, wracając do zapomnienia, a jego grób znajduje się pod przybranym nazwiskiem Jan Rogalski.

Wszystkie jego dzieła stały się przedmiotem cenzury w Polsce w 1951 roku, a ich obecność w bibliotekach była natychmiastowo likwidowana.

W 1999 roku na rynku ukazał się zbiór jego tekstów Na przełaj i inne szkice o literaturze i kulturze, w 2014 roku pojawił się tom To, o czym się nie mówi. Szkice polityczne z lat 1946–1956, a w 2020 roku wydano zbiór Umierające miasto. Opowiadania i wspomnienia.

---

Oceń: Jan Emil Skiwski

---