Adam Wolff

---

Życiorys

Adam Wolff urodził się w rodzinie o głęboko zakorzenionych tradycjach literackich. Był synem Augusta (Gustawa) Kazimierza Wolffa oraz Marii z Romiszewskich, wnuczki znanego generała armii carskiej, Władysława Romiszewskiego, oraz Gruzinki Anny, pochodzącej z rodziny Dżakeligów. Rodzina Wolffów miała znaczący wpływ na rozwój kultury i historii Polski.

W jego rodzinie znaleźli się wybitni przedstawiciele kultury. Jego ojciec, Gustaw, był nie tylko tłumaczem, ale także poetą oraz księgarzem. Wraz z Gustawem Gebethnerem założył słynną księgarnię oraz wydawnictwo „Gebethner i Wolff”, które otwarto w 1857 roku przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Stryj Adama, Józef Wolff, pełnił rolę redaktora naczelnego „Tygodnika Ilustrowanego”. Warto również zaznaczyć, że rodzina ze strony matki posiadała tradycje ziemiańskie i wojskowe; dziadek, Władysław Romiszewski, dosłużył się w armii carskiej najwyższego stopnia w piechocie – generała.

W dzieciństwie Adam zdobywał pierwsze doświadczenia edukacyjne w domu. Uczęszczał do gimnazjum Konopczyńskiego w latach 1911-1914, a następnie do gimnazjum Ziemi Mazowieckiej, gdzie uzyskał maturę w maju 1917 roku. Nauczycielami Adama byli m.in. historycy, tacy jak Antoni Rybarski oraz Janusz Iwaszkiewicz. Jego zainteresowania obejmowały działalność skautingową, do której przystąpił podczas nauki w szkole.

W 1917 roku rozpoczął studia z zakresu historii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, które przerwał, kiedy wstąpił jako ochotnik do Wojska Polskiego w listopadzie 1918 roku. Po zakończeniu służby wojskowej w 1921 roku wznowił edukację. Już w czasie studiów zaangażował się w prace naukowe. Ważnym wydarzeniem było powierzzenie mu w 1921 roku zinwentaryzowania dokumentów pergaminowych w Muzeum Narodowym w Warszawie.

W lutym 1922 roku profesor Marceli Handelsman powierzył mu zadanie opracowania spisu urzędników mazowieckich z lat 1370-1526 na postawie najstarszych aktów znalezionych w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Wolff rozpoczął pracę w tym archiwum w 1924 roku i przez blisko 30 lat przeszedł wszystkie etapy kariery archiwalnej, aż do stanowiska kustosza.

W latach 20. Adam Wolff był aktywny w wielu towarzystwach historycznych, takich jak Polska Akademia Umiejętności, Polskie Towarzystwo Historyczne oraz Towarzystwo Miłośników Historii. Prace archiwalne Adama były ściśle związane z jego badaniami, które koncentrowały się na tworzeniu spisu urzędników książęcego Mazowsza oraz przygotowywaniu monografii dotyczącej Metryki Mazowieckiej.

W 1938 roku uzyskał tytuł doktora, bazując na swoich wcześniejszych pracach naukowych. Ostatnie lata przed wybuchem II wojny światowej poświęcił na przygotowanie Kodeksu dyplomatycznego Mazowsza. Podczas II wojny światowej kontynuował pracę w Archiwum Głównym Akt Dawnych, a po powstaniu warszawskim przeniósł się do Krakowa, gdzie pracował w Archiwum Państwowym i zaczynał wykłady z paleografii oraz archiwistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim.

W 1946 roku Wolff powrócił do AGAD, gdzie pełnił obowiązki kustosza oraz kierownika działu akt staropolskich aż do 1954 roku. Po wojnie skierował swoje badania na zagadnienia związane z historią Warszawy. Przygotował istotne opracowania dotyczące strat archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych oraz podjął współpracę z Kazimierzem Konarskim i Aleksym Bachulskim w tworzeniu pierwszego Polskiego Słownika Archiwalnego.

W 1949 roku uzyskał habilitację na Uniwersytecie Warszawskim z zakresu historii Polski wieków średnich. Zajmował się również pracą społeczną, będąc członkiem Związku Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich oraz prowadził wykłady z archiwistyki. W roku 1954 przeniósł się do Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN, gdzie objął kierownictwo Zakładu Edytorstwa oraz Dokumentacyjnego.

Pomimo przejścia na emeryturę w 1969 roku, Adam Wolff pozostał aktywny w kręgach naukowych. Jego badania obejmowały szczególnie źródła średniowieczne. Znany był jako erudyta w zakresie późnośredniowiecznych materiałów dotyczących Mazowsza. Wśród jego osiągnięć szczególnie wyróżnia się publikacja „Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370-1526”, która pomimo straty materiałów z powodu powstania warszawskiego, została odtworzona dzięki znakomitej pamięci Wolffa.

Oprócz działalności naukowej, Adam Wolff pasjonował się żeglarstwem i sportem. Posiadał patent kapitana jachtowego morskiego, brał udział w licznych regatach krajowych i zagranicznych, w tym w igrzyskach olimpijskich w Amsterdamie w 1928 roku. Jego żeglarska kariera rozpoczęła się w Sopocie u dziadka Roberta Wolffa, a po odzyskaniu niepodległości włączył się aktywnie w działalność harcerską oraz w Warszawskim Akademickim Związku Sportowym, należąc także do Yacht Klubu Polskiego.

W latach 1925-1969 był członkiem Zarządu Polskiego Związku Żeglarskiego, a później pełnił funkcję delegata PZŻ w Małopolsce i Górnym Śląsku. Współpracował przy organizacji szkoleń dla żeglarzy oraz wspólnie z drugą żoną stworzył podręcznik „Szkolenie żeglarskie…”, który ukazał się w 1952 roku. W 1980 roku został uhonorowany tytułem honorowego członka Polskiego Związku Żeglarskiego.

Adam Wolff był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była żeglarka Jadwiga Wolff-Neugebauer (z domu Ossowska), a po rozwodzie ożenił się w 1936 roku z Scholastyką Anną Siezieniewską. Jadwiga, jako jedna z pierwszych kobiet w Polsce, zdobyła patent kapitana.

Adam Wolff zmarł 7 lutego 1984 roku w Warszawie. Został pochowany w rodzinnym grobie na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie, w alei F, grób 42.

Ordery i odznaczenia

Adam Wolff zdobył wiele znaczących odznaczeń w ciągu swojego życia, co podkreśla jego znaczący wkład w różne dziedziny.

• krzyż niepodległości (1937),
• srebrny krzyż zasługi (1939),
• krzyż kawalerski orderu odrodzenia polski (1969),
• nagroda miasta warszawy (1979),
• odznaka „za zasługi dla archiwistyki”,
• odznaka „zasłużony działacz kultury”,
• złota odznaka pracownika morza.

Wybrane publikacje

Oto wybór publikacji autorstwa Adama Wolffa, które podkreślają jego znaczący wkład w historiografię oraz archiwistykę. W katalogu znajduje się szereg materiałów, które są istotne zarówno dla historyków, jak i badaczy dziedzictwa kulturowego.

• A. Wolff, Formuła relacji w kancelarii mazowieckiej, „Archeion” 1, 1927,
• A. Wolff, Starszeństwo urzędów (Metoda ustalania na przykładzie hierarchii ziemskiej Mazowsza udzielnego), Warszawa 1928,
• A. Wolff, Nieznany dokument Ziemowita Trojdenowica dla klasztoru w Czerwińsku, „Kwartalnik Historyczny”, t. 42, 1928, s. 67–69,
• A. Wolff, Metryka Mazowiecka. Układ pierwotny. Sposób rejestracji, Warszawa 1929,
• J. Siemieński, A. Wolff, Najstarsze księgi krakowskie w Archiwum Głównym, Warszawa 1929,
• K. Sochaniewicz, A. Wolff, Urzędnicy województwa bełskiego do połowy XVI w. „Miesięcznik Heraldyczny”, t. 10, 1931, s. 8–24,
• A. Wolff, Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku, Kraków 1937,
• A. Wolff, Kompetencje urzędników ziemskich mazowieckich, „Przegląd Historyczny”, t. 37, 1948, s. 194–211,
• W. Kuraszkiewicz, A. Wolff, Zapiski i roty polskie XV–XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, Kraków 1950,
• K. Kaczmarczyk, J. Karwasińska, A. Wolff, Opracowanie dokumentów pergaminowych i papierowych w Archiwum, „Archeion”, t. 19/20, 1951, s. 139–193,
• Polski Słownik Archiwalny, oprac. A. Bachulski, K. Konarski, A. Wolff, Warszawa 1952,
• A. Wolff, Księgi Sądu Asesorskiego 1537–1794, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1, Archiwum Główne Akt Dawnych, red. J. Karwasińska, Warszawa 1957, s. 126–127,
• A. Wolff, Księgi Trybunału Koronnego 1578–1794, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1, Archiwum Główne Akt Dawnych, red. J. Karwasińska, Warszawa 1957, s. 128–131,
• A. Wolff, Akta partykularne przedrozbiorowe Archiwum Głównego 1381–1835, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1, Archiwum Główne Akt Dawnych, red. J. Karwasińska, Warszawa 1957, s. 75–221,
• A. Wolff, Księga ławnicza miasta Nowej Warszawy, t. 1 (1416–1485), Wrocław 1960,
• A. Wolff, Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370-1526, Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1962,
• A. Wolff, Księga radziecka miasta Starej Warszawy, t. 1 (1447–1527), Wrocław 1963.

---

Oceń: Adam Wolff

---