Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie

---

Lokalizacja

Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków zlokalizowany jest na obszarze zarządzanym przez Fundację Rodziny Nissenbaumów, a jego południową część sąsiaduje z cmentarzem żydowskim przy ulicy Okopowej. W okresie między 1929 a 1939 rokiem na tym terenie znajdowało się boisko przynależące do Sportowego Klubu Robotniczo−Akademickiego SKRA. Po zajęciu Warszawy przez Niemców, wprowadzono zakaz jakiejkolwiek aktywności sportowej.

W miarę tworzenia się getta, stadion przeistoczył się w miejsce, gdzie miały miejsce masowe egzekucje Żydów oraz Polaków. W latach 1940−1943 na jego obszarze Niemcy zamordowali oraz pochowali ponad siedem tysięcy ludzi. W tym miejscu znajdowały się również ciała ofiar egzekucji przeprowadzanych w innych rejonach getta, jak np. 140 Polaków i Żydów, którzy zostali rozstrzelani 27 marca 1943 na Pawiaku w odwecie za akcję zorganizowaną pod Arsenałem.

Współcześnie, pomnik ma swoje miejsce w dzielnicy warszawskiej Wola oraz w osiedlu Młynów.

Geneza pomnika

W wrześniu 1988 roku, Fundację Nissenbaumów powiadomiono o niezwykle istotnym odkryciu, które miało miejsce podczas wykopów pod fundamenty wieżowca przy ulicy Gibalskiego. W obrębie dawnego stadionu Skry, który funkcjonował przed II wojną światową, natrafiono na ludzkie szczątki. Prace w tym miejscu natychmiast wstrzymano po interwencji przedstawicieli Fundacji w celu dalszych badań.

Po dokładnej analizie ustalono, że odkryty teren był miejscem masowych egzekucji, które miały miejsce od 1940 roku. To tragiczne odkrycie to kolejny dowód na brutalność okupacji hitlerowskiej.

Bezpośrednio po zakończeniu wojny z tego terenu ekshumowano ciała poległych działaczy lewicowych, a później odnaleziono 6588 ciał, które zidentyfikowano jako żydowskie. Ciała te zostały następnie złożone na cmentarzu Powstańców przy ulicy Wolskiej w Warszawie.

W związku z nowym odkryciem, Fundacja Nissenbaumów wystąpiła z inicjatywą upamiętnienia terenu byłego stadionu, wskazując na jego historię jako miejsce masowych morderstw Polaków i Żydów w czasach okupacji hitlerowskiej. Dodatkowe badania wykazały, że na tym terenie nadal pozostają szczątki około trzystu ofiar.

W obliczu tej sytuacji, współprace podjęły władze miejskie, Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Fundacja Nissenbaumów oraz Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego. Wspólnym celem były starania mające na celu godne upamiętnienie ofiar niemieckiego terroru.

Ostatecznie, we listopadzie 1988 roku, władze miejskie wyraziły zgodę na realizację tego przedsięwzięcia. We wrześniu 1989 roku w tym tragicznym miejscu stanął pomnik, który do dziś przypomina o straszliwych wydarzeniach związanych z II wojną światową.

Uroczystości związane z pochowaniem zabitych

W dniu 13 grudnia 1988 miała miejsce niezwykle istotna ceremonia, podczas której szczątki zamordowanych zostały złożone do betonowych niszy-katakumb. Uroczystość ta odbyła się z zachowaniem odpowiednich rytuałów zarówno według obyczajów mojżeszowych, jak i rzymskokatolickich.

Wzięło w niej udział dwudziestu jeden rabinów z różnych zakątków świata, a także przedstawiciele Kościoła katolickiego, w tym biskup Henryk Muszyński, który wówczas pełnił funkcję delegata Episkopatu do spraw kontaktów z judaizmem.

W miejscu, gdzie miała miejsce egzekucja, postawiono symboliczny pomnik. Warto podkreślić, że jest to jedyny tego rodzaju pomnik na świecie, wzniesiony na zbiorowej mogile Żydów i Polaków, którzy zostali tam rozstrzelani. Piękno i wymowa tego miejsca przypominają o tragicznych wydarzeniach, które miały miejsce w przeszłości.

Opis pomnika

Projekt pomnika to dzieło Tadeusza Szumielewicza oraz Marka Martensa. Forma i całe założenie obiektu charakteryzują się wielką skromnością, a wręcz ascetyzmem. Finansowanie pomnika zapewniły Urząd Miasta oraz Fundacja Nissenbaumów.

Sam obiekt usytuowany jest na ogrodzonym, trawiastym placu. Wejście na teren upamiętnienia prowadzi przez stylizowaną wiatę, która znajduje się przy ul. Gibalskiego.

Po lewej stronie placu, przed samym pomnikiem, znajduje się nieregularny obelisk wykonany z piaskowca. Na jego powierzchni umieszczone są polskie godło oraz gwiazda Dawida, a także inskrypcje w językach: polskim, angielskim, hebrajskim i jidysz:

Ofiarom hitlerowskiego terroru spoczywającym w tej ziemi

In memory of the victims the nazi regime brought in this place

לזכר קדושי השוא[ה] שנספו בימי ממשלת זדון הגרמני ועצמותיהם הובאו פה למנוחות

אין אנדענק פון די קרבנות פון דעם היטלער רעזשים וועטענס ביינער זיינער ג[ע]בראכט געווארן צו קבורה אויפן דאזיקן פלאץ

Na krawędzi zbiorowej mogiły znajdują się kolejne trzy kamienne bloki z trójjęzycznymi napisami: polskim, hebrajskim i jidysz.

Od bramy stopniowo, w dół, prowadzi kamienna alejka w formie wydłużonych schodów. Monument przybiera formę wysokiego słupa o niemal trzymetrowym obwodzie, pokrytego wąskimi płytami szarego granitu. Pomnik umiejscowiony jest w głębokim, owalnym zagłębieniu, którego ściany wyłożone zostały jasnym piaskowcem.

Obelisk symbolizuje stos ofiarny. W dni szczególnie uroczyste lub świąteczne, na szczycie obelisku zapala się gazowy płomień.

Przed pomnikiem zlokalizowane są gabloty, w których wyeksponowane są zdjęcia dokumentujące uroczystości związane z pochowaniem szczątków pomordowanych osób.

Aby uczcić żałobne uroczystości z 13 grudnia 1988, a także upamiętnić odsłonięcie pomnika, Mennica Państwowa wybiła specjalny medal. Projekt medalika stworzył artysta plastyk Andrzej Nowakowski.

---

Oceń: Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie

---