Maria Szyszkowska

---

Życiorys

Wykształcenie i działalność zawodowa

Maria Szyszkowska po ukończeniu szkoły średniej postanowiła kontynuować naukę na kierunku geografia na Uniwersytecie Warszawskim, jednakże już po krótkim czasie zdecydowała się na studiowanie prawa, wybierając Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Dodatkowo, jako wolny słuchacz, rozpoczęła równoległe studia z zakresu filozofii chrześcijańskiej na Akademii Teologii Katolickiej. Z powodzeniem zakończyła studia prawnicze w 1961 roku, a rok później ukończyła studia filozoficzne. Jej prace magisterskie koncentrowały się wokół dwóch istotnych tematów: Filozofii prawa Kanta oraz pojęcia Intelligibile, które Kanta zestawiał z myślą Tomasza z Akwinu.

W 1967 roku Maria obroniła rozprawę doktorską na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, poświęconą neokantyzmowi oraz filozofii społecznej, a także filozofii prawa natury. Dzieło zostało wydane przez Stowarzyszenie „Pax”, które było kierowane przez Bolesława Piaseckiego, z którym współpracowała przez wiele lat. Po zakończeniu studiów, przez pewien czas pracowała na pół etatu jako adiunkt na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej ATK oraz jako redaktor w Wydawnictwie Naukowym PWN.

W 1973 roku uzyskała habilitację na Wydziale Filozoficznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie jej praca dotyczyła korzeni współczesnej filozofii prawa i człowieka. W 1974 roku rozpoczęła pracę na Wyższej Szkole Pedagogicznej w Kielcach, pozostając na tym stanowisku aż do 1989 roku. Równocześnie wykładała w filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku aż do 2001 roku. W 1988 otrzymała tytuł naukowy profesora, a w 1993 objęła stanowisko profesora zwyczajnego.

W roku akademickim 1989/1990 Maria gościnnie wykładała na uniwersytecie w Wiedniu. Po powrocie, w 1992 roku, wznowiła pracę na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie stworzyła Zakład Filozofii Polityki w Instytucie Studiów Politycznych PAN, którym kierowała przez dwa lata. W międzyczasie zajmowała się wykładami z zakresu filozofii współczesnej, filozofii kultury oraz filozofii prawa, dodatkowo publikując liczne książki i artykuły.

Dzięki swojemu zaangażowaniu została wiceprzewodniczącą polskiego oddziału Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC). Jej aktywność obejmowała również członkostwo w Związku Literatów Polskich, Polskim Towarzystwie Filozoficznym, Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz Internationale Gesellschaft „System der Philosophie”. Była częścią zespołu redakcyjnego „Wolnomularza Polskiego”, przewodniczącą rady kwartalnika „Małżeństwo i Rodzina” oraz założycielką „Inicjatywy Otwarci”. Ponadto współpracowała z tygodnikiem „Fakty i Mity”, prowadząc przez trzy lata regularną rubrykę. Działała także w innych publikacjach, takich jak „Trybuna”, „Medycyna dla Ciebie” i „Przegląd Socjalistyczny”. Ostatnio zajmowała stanowisko rektora Pedagogium Wyższej Szkoły Nauk Społecznych w Warszawie oraz profesora w Menedżerskiej Akademii Nauk Stosowanych.

Działalność polityczna

W latach 1993–1997 pełniła obowiązki członka Trybunału Stanu. W 2001 roku, jako reprezentantka koalicji SLD-UP, została wybrana na senatora V kadencji w okręgu warszawskim. Należała do Sojuszu Lewicy Demokratycznej oraz klubu „Lewica Razem”, który tworzyli senatorowie lewicy. Oprócz tego przewodniczyła komisji etyki SLD i była częścią Platformy Socjalistycznej powołanej w ramach tej partii.

Maria była autorką projektów ustaw, które nie zostały przyjęte, między innymi kodeksu honorowego dla osób pełniących funkcje publiczne oraz ustawy o rejestrowanych związkach pomiędzy osobami tej samej płci, która jako pierwsza w Polsce została złożona w Senacie w 2003 roku. Znajdowały się tam również projekty dotyczące aborcji i eutanazji.

W styczniu 2005 roku wystąpiła z SLD, a w maju tego samego roku oznajmiła zamiar ubiegania się o fotel prezydenta jako kandydat niezależny. Zyskała wsparcie Antyklerykalnej Partii Postępu „Racja”, Demokratycznej Unii Kobiet oraz innych mniejszych organizacji i lewicowych partii, takich jak Pracownicza Demokracja, Stowarzyszenie na rzecz Państwa Neutralnego Światopoglądowo Neutrum i Komunistyczna Partia Polski. Niestety, nie udało jej się zebrać wymaganego minimum podpisów umożliwiających rejestrację kandydatury, a w wyborach parlamentarnych w tym samym roku ubiegała się o miejsce w Sejmie z warszawskiej listy Polskiej Partii Pracy, zdobywając 2590 głosów.

W sierpniu 2006 roku zyskała honorowe członkostwo w partii Racja Polskiej Lewicy. Od września 2007 do marca 2009 roku pełniła funkcję jej przewodniczącej, jednakże opuściła partię po jej wycofaniu się z koalicji wyborczej w wyborach do Parlamentu Europejskiego z Polską Partią Socjalistyczną, chociaż pozostała honorową członkinią Racji PL, która została rozwiązana w 2013 roku. W wyborach parlamentarnych w 2011 roku ponownie ubiegała się o mandat poselski, tym razem z listy SLD w Lublinie, zdobywając 3239 głosów, jednak z wynikiem, który nie zapewnił jej miejsca w parlamencie.

Ostatnio uzyskała tytuł prezesa Pacyfistycznego Stowarzyszenia Wolnej Myśli, a także została członkinią honorową ATTAC Polska oraz współzałożycielką Polskiego Forum Społecznego.

Poglądy

Maria Szyszkowska ostro krytykuje neoliberalizm oraz kapitalizm. Jej sceptycyzm obejmuje także kult demokracji, szczególnie w jego parlamentarnej formie. Uważa, że lepszą alternatywą byłaby demokracja bezpośrednia, w której obywatele mieliby większy wpływ na podejmowanie decyzji.

Ponadto, Szyszkowska głosi poglądy antyklerykalne i wyraża swoje poparcie dla pacyfizmu. Postuluje także istnienie państwa neutralnego pod względem światopoglądowym. W sferze osobistej deklaruje się jako kantystka, agnostyk i wegetarianka.

W kontekście inwazji Rosji na Ukrainę, która rozpoczęła się w 2022 roku, jej wypowiedzi spotkały się z krytyką. Szczególnie kontrowersyjne były jej stwierdzenia nawołujące do rozwijania konstruktywnych relacji z władzami Białorusi i Rosji, jak również określenie inwazji mianem wojny rosyjsko-amerykańskiej na terytorium Ukrainy.

Życie prywatne

Maria Szyszkowska była trzykrotnie zamężna. W 1995 roku zdecydowała się na przeprowadzkę do Strzelców wraz z mężem, Janem Stępniem.

Publikacje

Maria Szyszkowska to autorka licznych prac naukowych, w tym książek oraz redakcji publikacji o szerokim zakresie tematycznym. Jej publikacje obejmują zarówno zagadnienia filozoficzne, jak i kwestie związane z prawem i społeczeństwem.

Oto zestawienie wybranych publikacji zwartych autorstwa Marii Szyszkowskiej:

• 1970 – Neokantyzm. Filozofia społeczna wraz z filozofią prawa natury o zmiennej treści (Instytut Wydawniczy „Pax”),
• 1972 – Dociekania nad prawem natury czyli o potrzebach człowieka (Instytut Wydawniczy „Pax”),
• 1972 – U źródeł współczesnej filozofii prawa i filozofii człowieka (Instytut Wydawniczy „Pax”),
• 1979 – Człowiek wobec siebie i wobec innego (Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej),
• 1982 – Teorie prawa natury w XXI wieku w Polsce (Państwowe Wydawnictwo Naukowe),
• 1985 – Twórcze niepokoje codzienności (Wydawnictwo Łódzkie),
• 1987 – Mój dziennik (Wydawnictwo Łódzkie),
• 1988 – Filozofia prawa i filozofia człowieka (Instytut Wydawniczy „Pax”),
• 1993 – Filozofia Prawa. Filozofia polityki. Filozofia twórczości (Oficyna Naukowa),
• 1993 – Europejska filozofia prawa (Wydawnictwo C.H. Beck),
• 1992 – Zagubieni w codzienności (Wydawnictwo Anagram),
• 1994 – Spotkania w salonie (Wydawnictwo Książkowe Twój Styl),
• 1994 – Stwarzanie siebie (Wydawnictwo Interlibro),
• 1995 – Europejska filozofia prawa (Wydawnictwo C.H. Beck oraz Państwowe Wydawnictwo Naukowe),
• 1996 – Zagubieni w codzienności (Oficyna Naukowa),
• 1996 – Zarys filozofii prawa (Wydawnictwo Temida 2),
• 1997 – W poszukiwaniu sensu życia (Wydawnictwo Książkowe Twój Styl),
• 1997 – Filozofia w Europie (Wydawnictwo Temida 2),
• 1997 – Całe życie w opozycji. Rozmowy z Marią Szyszkowską (Oficyna Naukowa),
• 1998 – Drogowskazy (Polska Agencja Promocyjna),
• 1999 – Twórcze niepokoje codzienności (Wydawnictwo Książkowe Twój Styl),
• 1999 – Filozoficzne interpretacje prawa,
• 2000 – Filozofia w Europie (Wydawnictwo Temida 2),
• 2001 – Rozmowy z Marią Szyszkowską 1997–2001 (Wydawnictwo Matrix),
• 2001 – Granice zwierzeń (Wydawnictwo Książkowe Twój Styl),
• 2001 – Zagubieni w codzienności (Wydawnictwo Książkowe Twój Styl),
• 2002 – Za horyzontem (Wydawnictwo Rosner & Wspólnicy),
• 2004 – Lewicowość w XXI wieku (Wydawnictwo tCHu),
• 2005 – Zamyślenia (Wydawnictwo Heliodor),
• 2005 – Filozofia Kanta w XXI wieku (Wydawnictwo Anagram),
• 2008 – Teoria i filozofia prawa (Dom Wydawniczy Elipsa),
• 2009 – Odcienie codzienności (Kresowa Agencja Wydawnicza),
• 2009 – Dzieje filozofii (Kresowa Agencja Wydawnicza),
• 2010 – Każdy bywa pacjentem – zarys filozofii farmacji (Dom Wydawniczy Elipsa),
• 2010 – Etyka (Kresowa Agencja Wydawnicza),
• 2010 – Filozofia codzienności w rzeczywistości neoliberalnej (Dom Wydawniczy Elipsa),
• 2011 – Na każdy temat z Marią Szyszkowską… rozmawia Stanley Devine (Helion One Press).

W zakresie redakcji książek, lista autorstwa Marii Szyszkowskiej wygląda następująco:

• 1991 – Wokół istnienia człowieka (Państwowa Akademia Nauk),
• 1994 – Polityka a prawo, gospodarka, moralność (Państwowa Akademia Nauk),
• 1996 – Filozofia polityki wobec literackich i artystycznych inspiracji (Państwowa Akademia Nauk),
• 1996 – Pacyfizm czy zagłada (Wydawnictwo Interlibro),
• 1999 – Powrót do prawa ponadustawowego (Wydawnictwo Interlibro),
• 2000 – Przełomy wieków (Wydawnictwo Temida 2),
• 2001 – Dziwne losy filozofii prawa (Wydawnictwo Interlibro),
• 2001 – Filozofia prawa (Państwowe Wydawnictwo Naukowe),
• 2001 – Pacyfizm, prawo a dzieje państwa i ustroju (Wydawnictwo Temida 2),
• 2005 – Oczekiwane wartości w polityce (Instytut Wydawniczy Książka i Prasa),
• 2004 – O braku wolności światopoglądowej w Polsce (Wydawnictwo tCHu),
• 2005 – Filozofia Kanta w XXI wieku (Wydawnictwo Anagram),
• 2007 – Ideowość w polityce (Wydawnictwo tCHu),
• 2008 – Socjalizm i jego różnorodne koncepcje (Wydawnictwo tCHu),
• 2008 – Seksualność człowieka, obyczaje a polityka (Wydawnictwo tCHu),
• 2009 – Pokój i demokracja (Wydawnictwo tCHu),
• 2011 – Polska bez Polskiego Czerwonego Krzyża?! (Dom Wydawniczy Elipsa).

Dodatkowo, w obszarze prac zbiorowych, publikacje to:

• 1979 – Zdrowie psychiczne, pod redakcją K. Dąbrowskiego (Państwowe Wydawnictwo Naukowe),
• 1992 – Z zagadnień prawa cywilnego, pod redakcją M. Sawczuka (Filia Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku),
• 1992 – Troska o człowieka, pod red. ks. R. Foryciego (Wydawnictwo Pallotinum),
• 1996 – Człowiek wobec świata, pod red. Z. Hulla i W. Tulibackiego (Polskie Towarzystwo Filozoficzne),
• 1997 – Prawo, administracja, obywatele, pod red. B. Kudryckiej (Wydawnictwo Temida 2),
• 2000 – Prawo wczoraj i dziś, pod red. G. Bałtruszajtys (Wydawnictwo Liber),
• 2002 – Idee humanistyczne renesansu w integracji europejskiej, pod red. H. Bednarczyka (Wydawnictwo Sycyna),
• 2002 – Media publiczne i edukacja polaków, pod red. E. Biedki (Rada Nadzorcza Polskiego Radia i Telewizji Polskiej),
• 2002 – Humanizacja zawodów prawniczych, pod red. A. Turskiej (Wydawnictwo Liber),
• 2002 – Ze sztandarem prawa przez świat, pod red. R. Tokarczyka i K. Motyki (Wydawnictwo Zakamycze),
• 2004 – Filozofia wobec XXI wieku, pod red. L. Gawora (Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej),
• 2004 – Dramat przemocy w historycznej perspektywie, pod red. J. Chrobaczyńskiego i W. Wrzesińskiego (Wydawnictwo WAM),
• 2007 – Problemy współczesnego ustrojoznawstwa, pod red. J. Dobkowskiego (Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego),
• 2009 – Edukacja społeczeństwa w XXI wieku, pod red. S. Kunikowskiego i A. Krynieckiej (Wydawnictwo tCHu),
• 2009 – Nauka i nauczanie prawa. Tradycja i Przeszłość, pod red. H. Izdebskiego (Wydawnictwo Liber),
• 2009 – Nauczyciel wobec szans i zagrożeń edukacyjnych XXI wieku, pod red. H. Gajdamowicz (Wydawnictwo Impuls),
• 2009 – O człowieku i jego rozwoju, pod red. Z. Izdebskiego (Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego),
• 2009 – Pro bono Reipublicae, pod red. P. Boreckiego (Wydawnictwo LexisNexis),
• 2009 – Dobre prawo, złe prawo, pod red. P. Mochnaczewskiego i A. Kociołek (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego),
• 2009 – Neoliberalizm a kryzys finansów w świecie i w Polsce, pod red. P. Bożyka (Instytut Badań im. J.M. Keynesa),
• 2011 – Wieża malowana. Wspomnienia o Wojciechu Siemionie, pod red. J. Plesa (Polski Instytut Wydawniczy).

Tego rodzaju bogata bibliografia świadczy o głębokim zaangażowaniu Szyszkowskiej w badania z zakresu filozofii, prawa oraz współczesnych problemów społecznych.

Odznaczenia i wyróżnienia

W roku 1999, na mocy jej znakomitych zasług dla rozwoju polskiej nauki, a także za osiągnięcia w zakresie edukacji i działalności społecznej, Maria Szyszkowska została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Tego samego roku otrzymała również „Tęczowy Laur”, nagrodę wyróżniającą osobistości angażujące się w działania na rzecz tolerancji oraz otwartości w społeczeństwie.

W 2004 roku została uhonorowana tytułem „Człowieka Tęczy”, który przyznawany jest osobom zaangażowanym w ruchy na rzecz LGBT.

Dwa lata później, w 2005, minister spraw zagranicznych Szwajcarii, Micheline Calmy-Rey, z inicjatywy fundacji Swisspeace, zgłosiła jej kandydaturę do Pokojowej Nagrody Nobla. Uzasadnienie tej kandydatury opierało się na jej wieloletniej działalności na rzecz praw człowieka oraz konsekwentnym, wolnym od koniunkturalizmu wspieraniu idei życzliwości wobec wszystkich grup społecznych, a także na jej zaangażowaniu w promocję pacyfizmu.

---

Oceń: Maria Szyszkowska

---