Góra Gnojna, znana również jako Góra Gnojowa, to interesujące wzniesienie, które znajduje się na skarpie wiślanej w sercu Starego Miasta w Warszawie. To miejsce leży pomiędzy dwoma ulicami: Celnej oraz Dawnej, a także sąsiaduje z ulicą Bugaj. W przeszłości miejsce to służyło jako wysypisko odpadków oraz nieczystości, będące integralną częścią życia mieszkańców Starej Warszawy.
Nazwa Gnojna Góra jest bezpośrednio związana z odpadkami, które były tutaj składowane z różnych miejsc w mieście. Obszar ten nie tylko przyciągał odpadki, ale także był częścią lokalnej historii. W murach obronnych występujących w pobliżu znajdowały się furta oraz wieża, zwana Gnojną.
Wysypisko funkcjonowało w swoim założeniu aż do roku 1844, a wcześniejsze próby zamknięcia tego miejsca nierzadko kończyły się niepowodzeniem. Mieszkańcy Warszawy z uporem wykorzystywali Górę Gnojna jako wygodną przestrzeń do pozbywania się odpadów i nieczystości, co podkreśla jej rolę w miejskiej infrastrukturze tamtej epoki.
Historia
Lokalizacja wysypiska była bardzo dogodna dla mieszkańców Warszawy, jednak z drugiej strony wiązała się z poważnymi problemami zdrowotnymi. Źródło okropnych wyziewów, jakie wydobywały się z gór śmieci, stanowiło istotne zagrożenie. Nie tylko sprzyjało to rozwojowi szczurów, ale także mogło prowadzić do zatrucia wód w pobliskich okolicach.
Co więcej, niektórzy mieszkańcy, wierzono w magiczne właściwości tej lokalizacji, składowali tam ludzi dotkniętych syfilisem, licząc na cudowne uzdrowienie. W roku 1691, wysypisko urosło do tak ogromnych rozmiarów, że magistrat podjął decyzję o „szarwarku chędożeniu i zrzuceniu do Wisły”. Niestety, inicjatywa ta nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.
W końcu XVII wieku, stylowa góra śmieci zaczęła zagrażać nie tylko sąsiadującym budynkom, ale także budynkom ks. jezuitów, które znajdowały się u stóp tego nieestetycznego tworu. W 1722 roku, po raz kolejny podjęto uchwałę zakazującą dalszego składowania śmieci w tym miejscu, a także nakazano wyczyszczenie góry, lecz działania te były równie nieskuteczne.
W 1744 roku na wysypisku położono darń, a pod koniec XVIII wieku zaczęto ograniczać wywóz śmieci. W latach 1831-1834 właściciele nieruchomości przy ulicy Jezuickiej oraz ul. Bugaj skarżyli się w oficjalnych pismach dotyczących zatrucia spowodowanego nieprzyjemnymi wyziewami, a także na trudności z wynajmem lokali mieszkalnych oraz na obsuwającą się górę śmieci.
W 1834 roku, inżynier miasta, Klopmann, opracował pomysł budowy zjazdu do Wisły przez ulicę Celną, co wymagało likwidacji wysypiska. W 1843 roku jednak projekt został odrzucony, a zrealizowano pomysł Feliksa Pancera. Wysypisko ostatecznie zamknięto w 1844 roku. Po całkowitym zamknięciu, stok góry został obłożony ziemią.
Miąższość odpadków w górze wynosiła około 23 metrów. W 1923 roku na Górze Gnojnej powstał ogromny kompleks domów mieszkalnych i magazynowych Pocztowej Kasy Oszczędności, zaprojektowany przez Mariana Lalewicza. Zespół budynków, który miał formę podkowy, otaczał z trzech stron zbocze góry. Niestety, w wyniku działań wojennych konstrukcja została uszkodzona w 1939 roku, a w 1944 całkowicie zniszczona. Po II wojnie światowej zdecydowano nie odbudowywać zniszczonego kompleksu, ponieważ górny budynek zasłaniał panoramę Starego Miasta. Skrócono ulicę Brzozową i przywrócono widok na rzekę.
W latach 1962–1968 przeprowadzono na Górze Gnojnej badania archeologiczne, które dostarczyły wielu interesujących informacji na temat życia dawnych mieszkańców Warszawy. Z kolei w 2007 roku przeprowadzono działania zabezpieczające górę przed dalszym erodowaniem. Zastosowano maty antyerozyjne, obsypano ją ziemią i zasiano trawą.
Współcześnie Góra Gnojna pełni funkcję tarasu widokowego. Z południowej części góry podziwiać można posąg Siłacza, który został stworzony w 1908 roku przez Stanisława Czarnowskiego. Rzeźba przedstawiająca nagiego mężczyznę dźwigającego głaz została tam ustawiona w 1972 roku.
Pozostałe informacje
Warto wiedzieć, że istnieje historia związana z Górą Gnojową, która odnosi się do podobnego wysypiska, które funkcjonowało do 1785 roku w Nowej Warszawie. To miejsce zlokalizowane było na skarpie w okolicach ulicy Zakątnej, co czyni je interesującym punktem w miejskiej historii.
Przypisy
- Geoportal. [dostęp 27.05.2023 r.]
- Tomasz Urzykowski: Kolumna Zygmunta do remontu, pomnik prof. Zachwatowicza... Co jeszcze planują na Starówce władze Śródmieścia?. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. warszawa.wyborcza.pl, 04.09.2020 r. [dostęp 05.09.2020 r.]
- Zdzisław Biernacki: IV. Geomorfologia i wody powierzchniowe. W: Wisła w Warszawie. Warszawa: Biuro Zarządu m.st. Warszawy, Wydział Planowania Przestrzennego i Architektury, Opracowanie graficzne, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 2000, s. 22-70. ISBN 83-907333-7-4. [dostęp 18.10.2014 r.]
- KarolK. Mórawski, WiesławW. Głębocki, Bedeker Warszawski, Warszawa: wyd. Iskry, 1996, ISBN 83-207-1525-3.
- Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 68.
- Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 1. Agrykola–Burmistrzowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 239. ISBN 83-902793-5-5.
- Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 220. ISBN 83-01-08836-2.
- Maria Lewicka: Atlas architektury Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1992, s. 68. ISBN 83-213-3512-8.
- Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 217. ISBN 83-06-00089-7.
- Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 51.
- Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 93.
- Adam Szczypiorski: Plan regulacyjny Pragi i zjazd Pancera [w: Rocznik Warszawski V]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 109.
- Adam Szczypiorski: Plan regulacyjny Pragi i zjazd Pancera [w: Rocznik Warszawski V]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 110.
- Adam Szczypiorski: Plan regulacyjny Pragi i zjazd Pancera [w: Rocznik Warszawski V]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 110–111.
- Tadeusz Kowalik: Wiślana skarpa warszawska. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 37.
Pozostałe obiekty w kategorii "Góry i wzgórza":
Wzgórze Trzech Szczytów | Kopiec Moczydłowski | Kopa Cwila | Górka SzczęśliwickaOceń: Góra Gnojna