Józef Perkowski

---

Życiorys

Józef Perkowski swoje dzieciństwo spędził w otoczeniu babci, w domu położonym w okolicach swojej matki. W 1923 roku z Żmudzi wrócił do Warszawy, gdzie podjął naukę w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Tam nawiązał współpracę z Związkiem Polskich Artystów Grafików „Ryt”, tworząc silną więź z artystycznym światem. Jego twórczość koncentrowała się głównie na drzeworycie, ale potrafił równie dobrze operować techniką miedziorytu oraz suchą igłą.

Perkowski był artystą z pasją do krajobrazu, co znajdowało odzwierciedlenie w jego pracy. W 1928 roku, podejmując decyzję o powrocie na Żmudź, stał się badaczem lokalnej kultury i tradycji, zbierając materiały związane z dziedzictwem regionu. Jego życiowa podróż zakończyła się tragicznie; po miesięcznym okresie od aneksji Republiki Litewskiej przez ZSRR, dokonał samobójstwa, co podkreśla dramatyzm jego losów oraz głębokie związki z ojczyzną.

Publikacje

W dorobku twórczym Józefa Perkowskiego znajdują się liczne publikacje, które w głównej mierze koncentrowały się na unikalnej sztuce ludowej Żmudzi oraz samej tej krainie. Jednym z najważniejszych osiągnięć autora była monografia zatytułowana „Forma i symbolika ornamentu w żmudzkiej sztuce ludowej”, która ujrzała światło dzienne po raz pierwszy w 1980 roku. Publikacja ta miała swoje trudności, ponieważ jej pierwotny rękopis został niestety zniszczony w czasie II wojny światowej.

Poza tą kluczową pracą, w dorobku Perkowskiego można znaleźć także wiele znaczących artykułów, w tym:

• Uwagi o malarstwie ludowym w północno-zachodnim skrawku Żmudzi,
• O krzyżach i kapliczkach przydrożnych żmudzkich i polskich,
• O żmudzkich figurkach ludowych Matki Boskiej i Chrystusa Smutkielisa,
• Wpływy polskie w ludowej rzeźbie kapliczkowej na Żmudzi,
• Zdobnictwo ludowe na Żmudzi,
• Resztki dawnych wierzeń i kultów na Żmudzi.

Rodzina

Józef Perkowski pochodził z rodziny o bogatej historii. Jego ojciec, Seweryn Perkowski herbu Ślepowron (który później stał się Peretyatkowiczem), był osobą z Podlasia. Udział w powstaniu styczniowym zmusił go do emigracji do Francji, gdzie zrealizował swoje marzenia, kończąc akademię medyczną. W 1874 roku powrócił do Warszawy, gdzie zyskał sławę jako znany chirurg urolog.

W 1880 roku zawarł małżeństwo z Wandą Teresą Julianną z Gorskich, z którą doczekał się czwórki dzieci. Niestety, jego żywot zakończył się w 1907 roku. Matka Józefa, Wanda, miała swoje korzenie w polskiej rodzinie ziemiańskiej, od lat zamieszkującej Żmudź. W jej posiadaniu znajdowała się miejscowość Dziuginiany, położona zaledwie 4 kilometry od Telsz, słynąca z urokliwego jeziora Germantas oraz wzgórza Dżiugas, które owiane były wieloma legendami.

Wanda spędziła młodość w rodzinnych stronach, ucząc się pod okiem domowych nauczycieli. Utrzymywała bliskie relacje z sąsiadującymi rodzinami. Jej współpraca z archeologiem Tadeuszem Dawigrodem, z którym wiele podróżowała po Litwie, zaowocowała zebraniem cennych materiałów. Odeszła z tego świata w 1914 roku w Warszawie.

Józef był jednym z czwórki dzieci, miał dwóch braci – jednego bliźniaka i starszą siostrę Jadwigę. Pierwszy brat, Zygmunt, urodził się w 1892 roku, jednak zmarł po pięciu latach. Siostra Jadwiga, która przeżyła do 1974 roku, była blisko związana z Józefem, który pomagał jej w prowadzeniu szkoły na Żmudzi. Brat-bliźniak, Tadeusz, zmarł w 1942 roku. Rodzeństwo łączyły głębokie więzi, a ich relacje były pełne wsparcia i miłości.

---

Oceń: Józef Perkowski

---