Franciszek Ksawery Woyna

Kultura i sztuka

Franciszek Ksawery Woyna, znany także pod różnymi formami swojego nazwiska, takimi jak Wojna, Wojno czy Woyno, był znaczącą postacią w historii Polski. Urodził się w 1750 roku w Warszawie, a zmarł w dniu 15 maja 1813 roku w Wiedniu. Jako generał lejtnant wojsk koronnych, służył w różnych znaczących rolach, w tym jako adiutant króla.

W latach 1793–1794 pełnił funkcję wicekomendanta Szkoły Rycerskiej, gdzie przyczynił się do kształcenia przyszłych elit wojskowych. Oprócz tego, był także starostą stanisławowskim oraz członkiem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej, co potwierdza jego zaangażowanie w sprawy publiczne i polityczne tamtych czasów.

Woyna zasiadał w Radzie Nieustającej jako konsyliarz, co dodatkowo podkreśla jego wpływ na kierunek polityki kraju. Jego działalność nie ograniczała się jednak do spraw militarnych i politycznych; był także wolnomularzem oraz wielkim namiestnikiem Wielkiego Wschodu Narodowego Polski w 1784 roku. Dodatkowo, Woyna zajmował się dramatopisarstwem, poezją oraz tłumaczeniem, co czyni go wszechstronną postacią swojej epoki.

Życiorys

Franciszek Ksawery Woyna przyszedł na świat w rodzinie z herbu Trąby, będąc cześnikowiczem podlaskim. Jego edukacja rozpoczęła się w Collegium Nobilium Scholarum Piarum w roku szkolnym 1765/1766. W młodym wieku pełnił rolę adiutanta, a od 27 września 1772 roku posiadał tytuł szambelana Stanisława Augusta.

W roku 1778 Woyna został posłem na sejm z województwa sandomierskiego. Rozpoczął również swoją karierę wojskową, pełniąc funkcję dowódcy nadwornego pułku 1. JKMci i Rzplitej lekkiej jazdy, znanego jako ułani królewscy. Wkrótce po tym został wicekomendantem Korpusu kadetów.

1 stycznia 1780 roku przyznano mu tytuł kawalera Orderu Świętego Stanisława. W 1781 roku awansował na generała majora, a w latach 1784–1788 był komisarzem Komisji Skarbu oraz konsyliarzem Rady Nieustającej. W 1792 roku został mianowany posłem ekstraordynaryjnym Rzeczypospolitej w Wiedniu.

W roku 1790 Woyna otrzymał Order Orła Białego, co potwierdzało jego zasługi i znaczenie w ówczesnej Polsce. Po interwencji targowickiej, powrócił do Korpusu kadetów w Warszawie, gdzie, po odejściu generała F. Moszyńskiego, przejął obowiązki komendanta na stanowisku generała lejtnanta.

W 1793 roku osiedlił się na stałe w Wiedniu. W 1796 roku awansował do rangi tajnego radcy dworu oraz został prezesem Sądu Krajowego w Krakowie. Od 1797 roku pełnił funkcję wicekanclerza Kancelarii Obojga Galicji, a od 1802 roku Kancelarii Nadwornej Czech, Austrii i Galicji. Nie szczędził wysiłków, aby wspierać polskich emigrantów oraz żołnierzy starających się dołączyć do Legionów Polskich we Włoszech.

W 1800 roku Woyna został uhonorowany tytułem hrabiego galicyjskiego. Jego synowie kontynuowali tradycje wojskowe w austriackim wojsku, jednak w miarę upływu czasu ulegli zniemczeniu.

Twórczość

Franciszek Ksawery Woyna był osobą niezwykle aktywną już od czasów nauki w Collegium Nobilium. W tych latach uczestniczył w szkolnym przedstawieniu, które było adaptacją tragedii Atalia. Stał się jednym z ulubieńców królów, a jego obecność na literackich obiadach czwartkowych była stała i bardzo pożądana. Od około 1778 roku pełnił rolę opiekuna aktorów warszawskiego teatru, działając z ramienia monarchy oraz będąc patronem W. Bogusławskiego. W jego zadaniach leżało również wspieranie prób teatralnych, w tym między innymi pracy nad sztuką Fraskatanki w 1782 roku.

Woyna miał także zaszczyt występować w różnych przedstawieniach teatrów de société. Jego talent został dostrzegany zarówno u Magdaleny Sapieżyny, jak i w komedii na Zamku, gdzie zagrał rolę Almavivy w Weselu Figara 26 grudnia 1785 roku. Ponadto wystąpił w teatralnej inscenizacji Henryka IV na łowach 6 września 1788 roku w Łazienkach.

Utwory

  • Zmyślona niewierność. Komedia w 1 akcie z francuskiego wytłumaczona, wystawiona i wydana w Warszawie w 1778 roku, pod wydaniem bezimiennym; możliwe, że był również autorem wielu innych sztuk teatralnych,
  • Do JMci pana Szczęsnego Oraczewskiego w dzień urodzin i imienin jego (wiersz), opublikowany w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych” w 1775 roku, tom 11, część 1, strony 77-78; rękopis znajduje się w Bibliotece Narodowej (sygn. 262) z imponującej kolekcji Litteraria Stanisława Augusta),
  • Pieśń (wiersz) pod tytułem Niech żyje zawsze ten luby kątek…, z autorstwem prawdopodobnie przypisywanym C. Czaplicowi i F. Bohomolcowi,
  • Wab powszechny (replika pt. Kołek), którego rękopis znajduje się w Bibliotece PAN w Krakowie (sygn. 615) pod nazwiskiem: Stanisław Woyno),
  • Choć nie znam Muz… (wiersz), którego rękopis jest przechowywany w Ossolineum (sygn. 3335/I), ogłoszony przez J. W. Gomulickiego w artykule Wiersz na żart w „Nowych Książkach” z 1959 roku, nr 7.

Warto dodać, że J. U. Niemcewicz mylnie przypisał Woynie autorstwo pieśni Kurdesz nad kurdeszami, która ostatecznie została przypisana F. Bohomolcowi.

Korespondencja

  • Korespondencja Woyny z Stanisławem Augustem dotyczy lat 1771–1792, 1776–1792, 1780–1786; dostępne rękopisy znajdują się w Bibliotece Czartoryskich (sygn. 737, 730, 698), a także korespondencja z tym monarchą oraz Departamentem Spraw Cudzoziemskich z lat 1789–1794, przechowywana w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Zbiorze Popielów (nr: 90, 424) oraz w Archiwum Królestwa Polskiego. Warto wspomnieć o fragmentach korespondencji Woyny z lat 1791 (od 4 maja do 16 listopada), które zostały opublikowane przez J. Łojka w książce „Fragmenty relacji F. K. Woyny posła ekstraordynaryjnego Rzeczypospolitej w Wiedniu” (Warszawa 1964),
  • Do I. Potockiego Woyna napisał osiem listów, które znajdują się w zbiorze z lat 1788–1794; rękopis z tej korespondencji dostępny jest w Archiwum Głównego Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie; sygn. 280) – dotyczący bilet w monosylabach pisany, rękopisy zachowane w Ossolineum sygn. 556/II oraz w Lwowskiej Państwowej Bibliotece Naukowej (Zbiory Baworowskich; sygn. 937/II),
  • Powiązanie z S. K. Potockim uwidacznia się w rękopisie, który znajduje się w Archiwum Głównego Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie sygn. 264), a także w fragmentach listu z 30 listopada 1790 roku, podanych przez E. Kipę w dziele „Studia i szkice historyczne” (Wrocław 1959), strona 42,
  • Otrzymał również list od S. Trembeckiego z 10 kwietnia 1778 roku, który został opublikowany przez J. Kotta i R. Kaletę w „Trembecki: Listy” (t. 1, Wrocław 1954).

Opracowania dot. twórczości Woyny

Oto zbiór opracowań dotyczących twórczości Franciszka Ksawerego Woyny, zawierający ważne publikacje oraz dokumenty, które rzucają światło na jego dor dorobek literacki oraz życie.

  • „Gazeta Warszawska”: 1780 nr 2; 1781 nr 60,
  • Tajna korespondencja z Warszawy 1792-1794 do Ignacego Potockiego: oprac. M. Rymszyna, A. Zahorski, Warszawa 1963 „Studia i Materiały z Dziejów Polski w Okresie Oświecenia” nr 4,
  • „Gazeta Krakowska”: 1797 nr 92,
  • S. Trembecki: Listy t. 1-2, oprac. J. Kott, R. Kaleta, Wrocław 1954,
  • Dictionaire biographique des hommes marquants: t. 3 (Londyn 1800), s. 512,
  • (Nekrologi): „Gazeta Warszawska” 1813 nr 51; „Korespondent Warszawski” 1813 nr 56,
  • W. Bogusławski: Dzieje Teatru Narodowego w: Dzieła t. 1, Warszawa 1820, s. 33; wyd. osobne Przemyśl 1884; wyd. fotoofsetowe (Warszawa 1965),
  • A. Magier: Estetyka miasta stołecznego Warszawy (ukończone około roku 1833), wyd. H. Szwankowska, komentarz historyczno-literacki oprac. J. W. Gomulicki, Wrocław 1963,
  • W. Wilkoszewski: Rys historyczno-chronologiczny Towarzystwa Wolnego Mularstwa w Polsce (powst. przed rokiem 1838), wyd. z rękopisu T. Święcicki, Londyn 1968,
  • J. U. Niemcewicz: Pamiętniki czasów moich (powst. w latach 1823–1838); wersję 2. wyd. K. Niemcewicz, Paryż 1848, s. 30 i wyd. następne; wersję 1. wyd. J. Dihm, t. 1-2 (Warszawa) 1957 „Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych”.

Przypisy

  1. Sławomir Górzyński: Arystokracja polska w Galicji: studium heraldyczno-genealogiczne. Warszawa: DiG, 2009, s. 393–394.
  2. Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa, 2006, s. 186.
  3. Jarosław Gdański, Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki, Kamil Stepan, Wojsko Koronne. Formacje Targowicy, szkolnictwo wojskowe. Varia, Uzupełnienia, Kraków: 2003, s. 77.
  4. Jarosław Gdański, Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki, Kamil Stepan, Wojsko Koronne. Formacje Targowicy, szkolnictwo wojskowe. Varia, Uzupełnienia, Kraków: 2003, s. 77, Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, Warszawa: 2008, s. 249.
  5. Adam Skałkowski, Towarzystwo przyjaciół konstytucji 3 maja, Kórnik, 1930, s. 82.
  6. Aleksander Czaja, Między tronem, buławą i dworem petersburskim, Warszawa 1988, s. 436.
  7. Ludwik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej, Warszawa: 1980, s. 240.
  8. Stanisław Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738-1821, w: Archiwum Komisji Historycznej, t. XIV, Kraków 1930, s. 135.
  9. T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 463.
  10. Witold Filipczak, Sejm 1778 roku, Warszawa 2000, s. 346.
  11. Jerzy Łojek, Materiały cło historii polskiej służby zagranicznej w latach 1788— 1795, w: Przegląd Historyczny, 53/2, 1962, s. 521.
  12. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 249.

Oceń: Franciszek Ksawery Woyna

★★★★★
Średnia ocena:4.99 Liczba ocen:12