Kępa Wieloryb

---

Nazewnictwo

Obszar Kępy Wieloryb, widoczny z lotu ptaka, przypomina kształtem płetwala błękitnego, co jest jego charakterystyczną cechą. Warto zauważyć, że niektóre źródła wskazują, iż nazwa może pochodzić od obfitości szczupaków, które niegdyś wpływały do zalanych wodą łąk i stanowiły wspaniałe tarlisko w czasach przed regulacją rzeki Wisły. Miejscowi rybacy mieli wtedy przytaczać stwierdzenia, że w kympie można spotkać „wieloryby”.

Zgodnie z informacjami zawartymi w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych (PRNG), na terenie między Kępą Wieloryb (znaną też jako Stara Wisła) a Wałem Miedzeszyńskim oraz w pobliżu Kanału Nowe Ujście znajduje się łąka Wieloryb. Jej środkowy punkt znajduje się na północ od kanału, na środku obszaru otoczonego przez Starą Wisłę oraz wał. Natomiast położona tuż na południe od kanału łąka Cisie ciekawie dopełnia ten pejzaż.

Warto również zwrócić uwagę na inne terminologie używane w tym rejonie, takie jak Kępa Cisie oraz Kępa Wieloryb, a także Wyspa Wieloryb. O anlamie termin „Stara Wisła” mówi się również w kontekście obszarów po drugiej stronie Wisły, w rejonie Lisów, które to miejsce kiedyś tworzyło zakole rzeki Wilanówki o promieniu niespełna 1 km.

Analizując plany Wisły z 1892 roku, widoczne są wyraźne zmiany w korycie rzeki po rozpoczęciu jej regulacji. W rejonie Kępy Wieloryb dostrzegamy dwie wyspy – na północy długą wyspę oznaczoną jako „Wyspa bezimienna”, a na południu wyspę owalną, która nie ma przypisanej nazwy. Druga z wysp jest częściowo pokryta zmienionym biegiem rzeki.

Natomiast rosyjska mapa Wisły z lat 1875-77 pokazuje w tej okolicy jedynie jedną długą wyspę oraz kilka mniejszych wysepek, co może sugerować zmiany topograficzne zachodzące w ciągu lat.

Przyroda

Na Kępie można zaobserwować szeroką gamę dzikiej przyrody. Spotkać tu można sarny, zające, jeże, tchórze oraz kuny, a także piżmaki i różnorodne gatunki ptaków, płazów, owadów i innych bezkręgowców. Wśród licznych ptaków istniejących tutaj, szczególną uwagę zwracają te chronione via unijna dyrektywa ptasia, takie jak krętogłów, derkacz, muchołówki oraz bielik. Warto zaznaczyć, że te majestatyczne ptaki próbowały założyć gniazdo na Kępie, lecz zostały wypłoszone przez lokalnego właściciela działki, który rozpoczął prace związane z budową pola golfowego.

W roku 1996 na Kępie widziano również łosia, co jest rzadkim zjawiskiem, które podkreśla bogactwo tamtejszej fauny. Obszar ten porasta wiele roślin, w tym wiklinę. Zgodnie z niektórymi źródłami, w czasach, gdy Wisła nie była jeszcze uregulowana, wiosną w okresach wysokiego stanu wody, nieskończone ilości szczupaków wpadały w łachę oraz na zalane płytką wodą łąki, które służyły jako tarliska.

Kępa jest częścią obszaru specjalnej ochrony ptaków, znanego jako Natura 2000 „Dolina Środkowej Wisły” (PLB140004), oraz Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 42/14.02.2007 r., poz. 870). Niestety, obszar ten boryka się z problemami związanymi z nielegalnym wysypiskiem gruzu. Jesienią 2007 r. (lub na początku 2008 r.) ciężarówki zaczęły przywozić na teren, o którym mowa, zanieczyszczoną ziemię pod budowę pola golfowego, co skutkowało zniszczeniem 30 ha łęgów (lub aż 38 ha terenu).

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) udzielił pewnych ulg inwestorowi na niewielkim fragmencie tego obszaru, co wzbudziło zainteresowanie Towarzystwa Przyrodniczego (TP) Bocian oraz Fundacji „Ja Wisła”. Proces zwożenia gruzu wstrzymano pod koniec lutego 2008 roku, jednak problem nielegalnych praktyk nie został w pełni rozwiązany. Kępa, często mylnie lokalizowana w kontekście ulicy Droga Golfowa, w rzeczywistości przylega do terenu zewnętrznego, ograniczonego przez Staro Wisłę i Wisłę.

W przeszłości w tym miejscu funkcjonowały również trzy hale namiotowe do gry w tenisa oraz paintball, a także miały miejsce przypadki nielegalnego składowania gruzu.

Użytkowanie

Od momentu, gdy na przełomie XIX wieku chłopi z Lasa, Kuligowa, Błot oraz Nowej Wsi na prawym brzegu Wisły, a także mieszkańcy niektórych miejscowości po lewej stronie rzeki zaczęli masowo wyplatać kosze wiklinowe, ich działalność zyskała na znaczeniu. Zajmowała ich nie tylko produkcja, ale również wykorzystanie lokalnych zasobów wiklino. Zdroja Henryk Wierzchowski, znany historyk związany z Wawrem, w swojej monografii poświęconej Lasa opisuje, jak mieszkańcy tej okolicy eksploatowali wiklinę z własnych terenów, które wynajmowali od Zarządu Komunikacji Wodnej, a także tę, która była pozyskiwana nielegalnie z pobliskiej Kępy Wieloryb.

Wikliny z tej kępy używano do produkcji faszyny, która miała kluczowe znaczenie dla budowy zabezpieczeń na Wiśle. Ponadto, rolnicy z Lasa wykorzystywali kępę do wypasu bydła, co niestety doprowadziło do jej intensywnej eksploatacji. W rezultacie tego procesu, kępa stała się wyniszczona, a mieszkańcy musieli sprowadzać wiklinę z coraz dalszych terenów.

Warto zaznaczyć, że od wieków ludność z Lasa trudniła się również połowem ryb, co, szczególnie wiosną, po opadnięciu wód powodziowych, stawało się zadaniem o wiele łatwiejszym do zrealizowania. Choć Wierzchowski nie wskazuje jednoznacznie, czy te połowy miały miejsce w bezpośrednim sąsiedztwie kępy, istnieją dokumenty mówiące o tym, że lokalna społeczność, w okolicach wiosny, łowiła szczupaki, które wpływały do tarlisk w pobliskiej łasze lub na zalane łąki. Właśnie z tego powodu nazwa Kępa Wieloryb mogłaby wywodzić się z bogatych tradycji rybackich tego rejonu.

Hydrologia

Obszar Kępy Wieloryb, usytuowany w międzywalu rzeki Wisły, boryka się z systematycznym ryzykiem powodzi. Ten niespokojny teren często staje się miejscem wystąpienia fali powodziowej, co znacznie wpływa na jego ekosystem oraz lokalne życie.

Historia

W czasie historycznych wydarzeń, na Kępach Wieloryb i Cisie zgromadzili się spiskowcy, którzy uczestniczyli w rewolucji 1905 roku. W późniejszym okresie, podczas okupacji hitlerowskiej w trakcie II wojny światowej, wyspa Wieloryb stała się istotnym miejscem dla konspiracyjnych szkoleń wojskowych. Szkolenia te były organizowane dla okolicznych strażaków, którzy pragnęli przygotować się na nadchodzące wyzwania.

Pod koniec wojny, kiedy linie frontu przesuwały się, przez wyspę Wieloryb przeszły dwie grupy osób, kierując się do Miedzeszyna. W nocy z 10 na 11 sierpnia 1944 roku, jako pierwsi, przeszli wówczas harcerze wawerscy, których było około 30 i którzy byli dobrze uzbrojeni. Następnie, w dniach 14 i 15 sierpnia, przeszło około 200 mieszkańców pobliskich miejscowości, głównie mężczyzn.

Obie grupy zebrały się w lesie przed opuszczeniem wyspy. Niestety, nie obeszło się bez tragicznym wydarzeń; kilka osób straciło życie na skutek min oraz ostrzału. Harcerze, mimo że dobrze przygotowani, mieli bardzo trudne doświadczenia – po spotkaniu z Rosjanami byli przesłuchiwani przez NKWD przez wiele godzin. Pozostali członkowie grupy musieli składać wyjaśnienia władzom sowieckim.

W trakcie tych dramatycznych wydarzeń, niektórzy harcerze zostali aresztowani i umieszczono ich w stodole w wsi Boryszew. Tam przetrzymywano również żołnierzy Armii Krajowej, w tym głównie z 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty, którzy starali się dotrzeć z pomocą do Warszawy. Później, wszyscy więźniowie przetransportowani zostali do Majdanku w Lublinie, gdzie znajdował się były niemiecki oboz koncentracyjny.

W obozie przetrzymywani byli żołnierze AK, volksdeutsche oraz Ukraińcy. Po pewnym czasie, gdy oficerowie AK zostali wywiezieni dalej na wschód, władze przestały się nimi interesować. Na szczęście, niektórzy z nich zdołali uciec z obozu, a ci, którzy przetrzymywani byli na Majdanku, wrócili do swoich domów dopiero we wrześniu, po oswobodzeniu Pragi i okolic.

---

Oceń: Kępa Wieloryb

---