Stanisław Budzyński, znany także pod różnymi pseudonimami, takimi jak „Tradycja”, „Henryk”, „Marian” i „Ziemniak”, był postacią istotną w polskim ruchu komunistycznym. Urodził się 9 września 1894 roku w Warszawie, co piętnuje go jako osobę związaną z sercem ówczesnej Polski.
Jako działacz komunistyczny, Budzyński miał znaczący wpływ na rozwój idei lewicowych w Polsce. Jego publicystyczna działalność przyczyniła się do szerzenia poglądów, które były wówczas niezbędne w kontekście społeczno-politycznym. Zmarł 21 sierpnia 1937 roku w Moskwie, co dodatkowo podkreśla jego zaangażowanie w ruch komunistyczny, które koncentrowało się na wschodzie Europy.
Życiorys
Stanisław Budzyński urodził się w rodzinie, gdzie jego ojciec Jan był szewcem. Jako brat Heleny Budzyńskiej, rozpoczął swoją edukację w dwuklasowej szkole, a następnie kontynuował naukę na kursach wieczorowych oraz wyższych kursach handlowych. Już od 1908 roku aktywnie angażował się w młodzieżowy ruch robotniczy, organizując koła samokształceniowe dla swoich rówieśników.
W 1911 roku został członkiem Socjaldemokratycznego Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Skórzanego. W rok później wstąpił do SDKPiL, a od 1913 pełnił funkcję członka Komitetu Warszawskiego SDKPiL, obsługując takie dzielnice jak Wola, Praga i Mokotów. W tym czasie był również zaangażowany w działalność stowarzyszeń „Przyszłość” oraz „Kultura”. Niestety, od 11 lipca 1915 roku do grudnia 1916 przebywał w więzieniu.
Budzyński zyskał reputację jako znakomity mówca w SDKPiL. Po wyjeździe do Moskwy, podczas rewolucji lutowej 1917 roku, nawiązał współpracę z Komitetem Moskiewskim Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (bolszewików) (SDPRR(b)). Był współorganizatorem moskiewskiej grupy SDKPiL oraz delegatem na VII Konferencję SDPRR(b) w kwietniu 1917. Jako członek Komisji do Spraw Narodowościowych, zaangażował się w działalność na rzecz narodów w Cerkwikę Narodów ZSRR.
Po przystąpieniu do wojska, brał aktywny udział w agitacji komunistycznej i zasiadał w komitecie pułkowym. Jego umiejętności przywódcze zaowocowały tym, że podczas przewrotu bolszewickiego w Moskwie w listopadzie 1917 roku, został wybrany zastępcą członka Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego oraz mianowany dowódcą 55 pułku piechoty. Jego praca w sztabie kierującym bolszewicką rebelią była kluczowa w tym okresie.
Po listopadzie 1917 Budzyński pełnił szereg funkcji, m.in. przewodniczącego sekcji wojskowej Moskiewskiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich (RDRiŻ), a także był członkiem moskiewskiego Komitetu Okręgowego (KO) SDPRR(b). Jako komisarz ludowy do spraw opieki społecznej w Moskwie, miał istotny wpływ na gospodarkę i politykę regionu (od grudnia 1917 do marca 1918). Jako jeden z niewielu polskich komunistów w bolszewickiej Rosji, otwarcie popierał koncepcję Lenina rozejmu z państwami centralnymi.
W miarę jak nasilano nastroje rewolucyjne na Zachodzie, Budzyński stwierdził w maju 1918, że „Dziś rosyjska rewolucja ma nie tylko prawo, ale i obowiązek zaryzykować — zwyciężyć lub umrzeć!”. 30 września 1918 roku został mianowany komisarzem sztabu Zachodniej Dywizji Strzelców.
Jako reprezentant SDKPiL uczestniczył w naradzie Biura Centralnego Partii Komunistycznych Krajów Okupowanych, gdzie wysuwał postulaty o decentralizacji. Na przełomie 1918 roku wrócił do Polski i wstąpił do Zarządu Głównego (ZG) SDKPiL. Organizował Rady Delegatów Robotniczych oraz oddziały Czerwonej Gwardii i Milicji Robotniczej, a także brał udział w Zjeździe Zjednoczeniowym SDKPiL i PPS-Lewicy w grudniu 1918 roku.
Budzyński aresztowany został pod koniec listopada 1919 roku i w kwietniu 1920 roku wymieniony na więzionych Polaków w bolszewickiej Rosji. Od maja do listopada 1920 roku był zastępcą członka, a następnie członkiem Biura Polskiego KC Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) (RKP(b)). W 1925 roku objął redaktora naczelnego tygodnika „Świt”, a także pism młodzieżowych. Ponadto prowadził wykłady z ekonomii politycznej na Komunistycznym Uniwersytecie Mniejszości Narodowych Zachodu (KUMNZ).
Jako uczestnik IV Konferencji KPP w listopadzie-grudniu 1925 w Moskwie, brał udział w wielu zjazdach partii. W 1928 roku został zastępcą członka, wkrótce awansując do KC KPZB. W kolejnych latach zajmował się sprawami związanymi z kierownictwem Komunistycznej Partii (bolszewików) Białorusi (KP(b)B). Był redaktorem naczelnym „Kultury Mas” oraz autorem wielu broszur i artykułów.
Niestety, w dobie „wielkiej czystki”, został aresztowany 10 czerwca 1937 przez NKWD, a 21 sierpnia skazany na śmierć z oskarżenia o szpiegostwo, co skutkowało jego egzekucją tego samego dnia. Po kremacji spoczął na Cmentarzu Dońskim, gdzie został pochowany anonimowo. Dopiero 29 kwietnia 1955 roku zrehabilitowano go na mocy postanowienia Kolegium Wojskowego SN ZSRR.
Żoną Stanisława Budzyńskiego była Celina Budzyńska.
Przypisy
- St. Budzyński w bazie danych Centrum Sacharowa „Ofiary represji politycznych, zastrzelonych i pochowanych w Moskwie i regionie moskiewskim od 1918 do 1953 r.”
- Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 467
- Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 271
- Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 237
Pozostali ludzie w kategorii "Polityka i administracja":
Anna Siarkowska | Ignacy Jakubowicz | Stanisław Hniedziewicz | Aniela Borowska | Radzisław Wodziński | Agnieszka Magdziak-Miszewska | Janina Gościej | Kazimierz Cyprian Ujazdowski | Igor Ostachowicz | Ryszard Świętochowski | Iwona Sulik | Andrzej Sobczak (konsul) | Beata Michalec | Irena Kalpas | Edward Małecki | Andrzej Gołaś (ur. 1942) | Wojciech Hetkowski | Zenobia Żaczek | Krzysztof Mamiński | Olga JohannOceń: Stanisław Budzyński