Raul Koczalski

---

Życiorys

Dzieciństwo

Pierwsze kroki artystyczne Raula Koczalskiego stawiał w otoczeniu swoich rodziców, Aleksandra Koczala Koczalskiego oraz Laury Szymanowskiej, którzy zostali jego pierwszymi nauczycielami. Już w wieku trzech lat rozpoczął naukę gry na fortepianie pod okiem matki. Jego debiut publiczny miał miejsce 15 marca 1888 roku, co otworzyło przed nim nowe możliwości. Wkrótce rodzina przeniosła się do Sankt Petersburga, gdzie Raul rozpoczął naukę u słynnego Antona Rubinsteina. Jego kariera szybko nabrała tempa, dając aż 196 koncertów, z których zarobki były imponujące.

Po pewnym czasie, młody kompozytor kontynuował naukę w Warszawie pod okiem Juliana Gadomskiego. W 1891 roku rozpoczął studia we Lwowie, gdzie uczył się najpierw od Ludwika Marka, a później w Galicyjskim Towarzystwie Muzycznym u Karola Mikulego, ucznia samego Fryderyka Chopina. W wieku siedmiu lat Raul zdobył wyróżnienie Premier Prix d’Enfant Paryskiej Akademii Muzycznej. Już rok później podjął się zadania napisania swojej pierwszej opery, ale w późniejszych latach, po uzyskaniu dojrzałości artystycznej, zdecydował się zniszczyć wszystkie swoje dziecięce utwory.

W 1896 roku, podczas koncertu w Lipsku, obchodził okrągły jubileusz swojego tysięcznego występu. Jako dwunastolatek, zagrał przed szachem perskim Naser-ad-Dinem, który był tak zachwycony jego talentem, że nadał mu tytuł Pianisty Nadwornego oraz odznaczył Orderem Lwa i Słońca. Zaszczytnymi tytułami obdarzyli Koczalskiego także sułtan turecki oraz król hiszpański.

1911–1945

Na początku lutego 1911 roku, Raul Koczalski odwiedził Poznań, gdzie jego koncert spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem. Wówczas prowadził intensywną działalność koncertową, głównie za granicą, w takich miejscach jak Bad Nauheim, Wiesbaden, Lipsk czy Berlin. Sam definiował się bardziej jako kompozytor niż jako wykonawca, podkreślając, że artyści powinni być pełni pokory wobec twórczości kompozytorów. Uważał, że tylko będąc „czystym medium”, można w pełni oddać charakter utworu. Koczalski twierdził, że pozbycie się sztucznej wirtuozerii pozwala na bardziej autentyczne wykonanie dzieł muzycznych.

Pierwsza wojna światowa oraz śmierć matki w okolicach 1920 roku przerwały jego występy. Oddał się wówczas komponowaniu muzyki. Po zakończeniu działań wojennych, w 1918 roku, osiedlił się w Wiesbaden, gdzie krążyły plotki o jego śmierci. W tym czasie poślubił Elzę Fuchs, Niemkę pochodzącą ze Szwajcarii, którą poznał około roku 1912. W 1926 roku Koczalski osiedlił się w malowniczym Stresie nad Lago Maggiore, a większość wiosen i lat spędzał tam, podczas gdy pozostałe miesiące przeznaczał na studia muzykologiczne i filozoficzne w Paryżu.

Na scenę powrócił dopiero w 1934 roku. Niestety, II wojna światowa zastała go w Śmiełowie, gdzie przebywał u rodziny Chełkowskich. Podczas ucieczki, dotarł do Czernika, a następnie do Berlina. W czasie wojny był prześladowany przez władze niemieckie, które zabroniły mu występów publicznych oraz opuszczania stolicy Niemiec. Mimo tego, Koczalski organizował koncerty dla swoich bliskich oraz uczniów. W Polsce zarzucano mu współpracę z hitlerowcami, jednak słuszne okazały się obrony przed tymi oskarżeniami.

Po II wojnie światowej

W 1945 roku, po zakończeniu działań wojennych, Koczalski powrócił do Polski, przyjmując funkcję profesora klasy fortepianu w PWSM w Poznaniu oraz PWSM w Warszawie. Jego działalność koncertowa wciąż była intensywna, a w dniach 20–23 sierpnia 1948 roku wystąpił na Międzynarodowym Festiwalu Chopinowskim w Dusznikach-Zdroju.

Na rok 1949 miał zaplanowane liczne koncerty z okazji stulecia śmierci Fryderyka Chopina. Jednak 23 listopada 1948 roku doświadczył ataku serca w budynku uczelni, przygotowując się do koncertu. Następnego dnia, w szpitalu, zmarł. Po jego śmierci Koczalski został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta. Spoczął na cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu, po ekshumacji przeprowadzonej 26 marca 1959 roku z cmentarza Jeżyckiego.

Koczalski jako pianista

Repertuar Koczalskiego był niezwykle bogaty i różnorodny, obejmując utwory takich kompozytorów jak J.S. Bach, L. van Beethoven, Fryderyk Chopin, F. Liszt, A. Rubinstein i I. Paderewski. W jego grze zauważalny był wyjątkowy kunszt wykonawczy, który przyciągał uwagę słuchaczy.

Według Stanisława Dybowskiego, kluczowe cechy stylu gry Koczalskiego to: piękny i bogaty dźwięk, który brzmiał intensywnie dzięki alikwotom, a także „niewiarygodnie równe legato”, co pozwalało na płynność melodyki. Ponadto, pianista często wykorzystywał silnie zindywidualizowane rubato oraz uderzenia obu rąk, które nie były jednoczesne, co dodawało jego grze wyrafinowania.

Koczalski był pod wpływem neoromantycznego stylu Franciszka Liszta, co manifestowało się w jego związku z dziewiętnastowieczną tradycją wykonawczą. Jego dbałość o kolorystykę brzmienia sprawiała, że każda interpretacja była wyjątkowa. Niezaprzeczalną jego wizytówką była również doskonała technika oraz subtelne frazowanie, które współgrały z szeroką skalą dynamiczną, co tworzyło harmonijną całość.

Nie można pominąć, że jego gra była pozbawiona zbędnej agresji i przesadnej wirtuozerii, co w połączeniu z jego spokojnym i bezkonfliktowym usposobieniem czyniło go artystą nie tylko utalentowanym, ale i niezwykle kulturowym.

Nagrania

Biblioteka Narodowa posiada w swoich zbiorach nagrania Koczalskiego, które zostały zarejestrowane przez renomowane wytwórnie, takie jak Selene vol. 1-8 (komplet), DGG, HMV, Polydor, Mewa oraz różne rozgłośnie radiofonii berlińskiej. Wśród tych nagrań znalazły się interpretacje dzieł takich jak: Polonez A-dur op. 40 nr 1, Nokturny Es-dur z op. 9, Fis-dur z op. 15, H-dur z op. 32, g-moll z op. 37, Preludia op. 28, Preludium cis-moll op. 45, oraz wiele innych utworów, w tym Walce, Mazurki i Impromptusy.

Koczalski jako kompozytor

Twórczość Koczalskiego jest niezwykle bogata i obejmuje blisko 200 dzieł, co czyni go znaczącą postacią w polskiej muzyce kompozytorskiej. Jego repertuar zawiera różnorodne formy muzyczne, od utworów kameralnych, przez symfoniczne, aż po koncertowe. Wśród kompozycji znajdują się także liczne dzieła fortepianowe, pieśni oraz prace sceniczne takie jak opery i balety.

W dorobku Koczalskiego można wyróżnić m.in.:

• 2 symfonie,
• 6 koncertów fortepianowych,
• koncert skrzypcowy,
• koncert wiolonczelowy,
• 3 uwertury,
• muzyka filmowa,
• 4 sonaty skrzypcowe,
• 2 sonaty wiolonczelowe,
• 3 tria fortepianowe,
• 9 sonat fortepianowych,
• ponad 200 pieśni.

Warto zaznaczyć, że w jego twórczości szczególne miejsce zajmują:

• sonata G-dur,
• legenda symfoniczna „Bolesław Śmiały i św. Stanisław”,
• operę „Raymond”, która cieszyła się ogromnym zainteresowaniem w Elberfeld, gdzie miała przeszło sto przedstawień,
• operę „Jacqueline”,
• jednoaktówkę „Die Sühne” według dzieła Theodora Körnera, napisaną pod pseudonimem Jerzy Armando.

Dyskografia

Oto kompletna dyskografia Raula Koczalskiego, która zawiera jego albumy wydane w różnych latach. Historia jego twórczości muzycznej odzwierciedla różnorodność i głębię jego talentu.

• 2017 – Chamber Works vol. 1 – Acte Préalable AP0383,
• 2020 – Chamber Works vol. 2 – Acte Préalable AP0476,
• 2022 – Chamber Works vol. 3 – Acte Préalable AP0510,
• 2022 – Chamber Works vol. 4 – Acte Préalable AP0520,
• 2017 – Piano Concertos vol. 1 – Acte Préalable AP0501,
• 2018 – Piano Concertos vol. 2 – Acte Préalable AP0502,
• 2019 – Piano Concertos vol. 3 – Acte Préalable AP0503,
• 2018 – String Concertos – Acte Préalable AP0504,
• 2023 – Symphonic Works vol. 1 – Raul Koczalski (1885-1948), Symphonic Works vol. 1,
• 2019 – Complete Songs vol. 1 – Acte Préalable AP0601,
• 2021 – Songs to the poetry of Kazimierz Przerwa-Tetmajer – Acte Préalable AP0522.

Współczesne wykonania

W ciągu ostatnich kilku lat mieliśmy przyjemność uczestniczyć w wielu niezwykle udanych koncertach, które na nowo odkryły bogactwo utworów Raula Koczalskiego. Oto niektóre z najważniejszych wydarzeń:

• 16 września 2016 – Słupsk – Koncert fortepianowy nr 1 h-moll op. 79 w wykonaniu Joanny Ławrynowicz, przy akompaniamencie Filharmonii Koszalińskiej pod batutą Massimilano Caldi,
• 17 września 2016 – Koszalin – Powtórzenie koncertu fortepianowego nr 1 h-moll op. 79, ponownie z Joanną Ławrynowicz i Filharmonią Koszalińską, pod kierownictwem Massimilano Caldi,
• 17 czerwca 2017 – Radziejowice – Występ z Koncertem fortepianowym nr 2 G-dur op. 83, z Joanną Ławrynowicz jako solistką, przy udziale Sinfonii Varsovii i dyrygencie Massimilano Caldi,
• 2 marca 2018 – Rzeszów – Symfonia E-dur „Évocation – Symphonie fantastique” op. 78, wykonana przez Orkiestrę Filharmonii Podkarpackiej pod dyrekcją Łukasza Wódeckiego,
• 13 kwietnia 2018 – Kielce – Powtórzenie koncertu fortepianowego nr 1 h-moll op. 79, w którym wystąpiła Joanna Ławrynowicz z Filharmonią Świętokrzyską, dyrygował Jacek Rogala,
• 8 września 2018 – Słupsk – Koncert fortepianowy nr 3 C-dur op. 125, ponownie z Joanną Ławrynowicz jako solistką, przy akompaniamencie Orkiestry Filharmonii Słupskiej i Rubena Silvy jako dyrygenta,
• 30 listopada 2018 – Lublin – Wspaniały wieczór z Koncertem fortepianowym nr 3 C-dur op. 125, w wykonaniu Joanny Ławrynowicz oraz Orkiestry Filharmonii Lubelskiej, pod batutą Wojtka Rodka,
• 30 listopada 2018 – Lublin – Koncert skrzypcowy A-dur op. 84 z udziałem Agnieszki Maruchy oraz Orkiestry Filharmonii Lubelskiej, dyrygował Wojtek Rodek,
• 13 września 2019 – Słupsk – Koncert fortepianowy nr 5 D-dur op. 140, z Joanną Ławrynowicz, Orkiestra Filharmonii Słupskiej i Ruben Silva jako dyrygent,
• 26 sierpnia 2022 – Jelenia Góra – Igdenbu – muzyka filmowa w wykonaniu Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Dolnośląskiej pod dyrekcją Szymona Makowskiego,
• 30 września 2022 – Jelenia Góra – Papillons after Schumann w wykonaniu Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Dolnośląskiej również pod batutą Szymona Makowskiego,
• 30 września 2022 – Jelenia Góra – Von der Liebe – Sieben Gedichte von Rainer Maria Rilke op. 99 z Katarzyną Dondalską jako sopranistką, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Dolnośląskiej, Szymon Makowski,
• 30 września 2022 – Jelenia Góra – Symfonia f-moll op. 93 Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Dolnośląskiej, pod kierownictwem Szymona Makowskiego.

Każde z tych wydarzeń stanowiło wyjątkowe doświadczenie muzyczne, które z pewnością na długo pozostanie w pamięci miłośników muzyki fortepianowej i symfonicznej.

Ciekawostki

– Raul Koczalski to autor książki poświęconej Fryderykowi Chopinowi oraz jego niezwykłej muzyce. Jego dorobek obejmuje również wiele artykułów prasowych i publikacji na temat interpretacji dzieł Chopina.

– Prowadził dziennik swoich podróży, w którym dokumentował swoje artystyczne przygody i doświadczenia.

– W trakcie swojej kariery artystycznej wystąpił na około 4600 koncertach, które miały miejsce w licznych krajach, takich jak Belgia, Dania, Niemcy, Anglia, Francja, Holandia, Austria oraz w wielu innych, w tym również w Polsce.

– Repertuar Koczalskiego obejmował niemal całą twórczość Fryderyka Chopina, co świadczy o jego głębokim zrozumieniu dzieł kompozytora.

– Koczalski spędził większość swojego życia poza Polską, z wyjątkiem kilku lat w dzieciństwie oraz czterech lat przed swoją śmiercią.

– Jego ojciec często mówił z dumą, że młody Raul już jako dwuletni chłopiec był w stanie wysłuchać „Normy” Belliniego, a w wieku dwóch i pół lat podziwiał „Fausta” Gounoda. Co więcej, zapisy nutowe poznawał wcześniej niż litery alfabetu.

– Interesującym aspektem jest to, że ojciec Koczalskiego planował, by jego syn został artystą, a po narodzinach Raula radośnie oznajmił: „Bądź pozdrowiony, artysto!”

– Pierwsze imię Koczalskiego było nadane na cześć głównego bohatera opery „Hugonoci” Meyerbeera, którego ojciec był zapalonym fanem.

– Oprócz swojego ojczystego języka, Koczalski posługiwał się biegle niemieckim, francuskim i rosyjskim.

– Pomimo wielu zaproszeń, nigdy nie występował na kontynencie amerykańskim, pozostając głównie w Europie.

– Był znany jako wielki pianista o niewielkiej, korpulentnej posturze, ale z olbrzymimi rękami, które sprzyjały jego grze na fortepianie.

– Warto dodać, że Koczalski był nie tylko utalentowanym pianistą, ale także zapalonym fotografem, co stanowiło jego dodatkową pasję.

Opinie i cytaty

Opinie na temat Raula Koczalskiego, znakomitego pianisty, są różnorodne i nierzadko kontrowersyjne. Wśród krytyków muzycznych, aspektami, które przyciągają uwagę, są zarówno technika gry, jak i artystyczne podejście do dzieł, które interpretował.

– Hanslick, znany krytyk muzyczny z niemieckiego wydania „Neue Freie Presse”, odpowiadając na pytanie odnośnie najbardziej uznanego wirtuoza, bez wahania wskazał na „najmniejszego z nich wszystkich – pianista Raula Koczalskiego”. Taka rekomendacja z pewnością świadczy o jego wybitnych umiejętnościach.

– W recenzji z 1938 roku, A. Rösler wskazał na trzy cechy charakteryzujące Koczalskiego: jego przywiązanie do romantyzmu, niewspółmierność uderzenia oraz silną dynamikę. Rösler zauważył jednak, iż „zarzuty tego rodzaju byłyby w stosunku do Koczalskiego niesłuszne i krzywdzące, gry jego nie można bowiem oceniać kryteriami współczesnej, młodej pianistyki”. Zasadniczo, mimo pewnej krytyki, dostrzegł techniczne umiejętności, które potrafiły zainteresować publiczność.

– James Methuen–Campbell z kolei podkreślał, że „Koczalski jest pianistą, którego spuścizna nagraniowa daje pewność obcowania z czymś, co pochodzi bezpośrednio od Chopina.” Tego rodzaju opinie ukazują jego bliskie związki z muzyką Chopina, co dla wielu interpretatorów jest niezwykle cenne.

– W swoim dzienniku Koczalski niejednokrotnie wspominał o Karolu Mikulem. Przekazał on mu istotne wskazówki dotyczące grania, nakazując unikać „wszelkich sztuczek wirtuozerskich” oraz „zabiegów mających na celu jedynie efektowność”. Słowa Mikulego, które zapisał Koczalski, odzwierciedlają jego wewnętrzne przekonanie o wartości prostoty i skupienia na przekazie muzycznym.

– Stanisław Dybowski zauważył, że „jeśli Chopinowi zależało, czego wymagał od uczniów, aby jego dzieła wykonywać potoczyście, to Koczalski w stu procentach realizował zalecenie geniusza” Stanisław Dybowski.

– Z drugiej strony, Anton Rubinstein opiniował, że „moim zdaniem Raul stoi o wiele wyżej jako kompozytor, niż jako wirtuoz”. Taki podział na dwa obszary jego działalności może wskazywać na różnice w postrzeganiu jego dorobku.

– Dodać należy, że Artur Rubinstein, słynny pianista, nie omieszkał wyrazić swoich negatywnych odczuć wobec Koczalskiego nazywając go „miernym pianistą”. Warto jednak zaznaczyć, że jego słowa mogą być wynikiem zazdrości, co tresuje różne ocenianie tej znakomitości.

– W Niemczech Koczalski był nazywany „polskim Mozartem” czy „muzycznym wnukiem Chopina”. Często propagowano go jako „geniusza” oraz „najlepszego w świecie interpretatora dzieł Chopina”. Takie tytuły niewątpliwie świadczą o uznaniu, które zdobył w swoim fachu, jak i o dumnym promowaniu polskiej muzyki.

– Stefan Kisielewski krytycznie ocenił jego styl, stwierdzając, że „gra w rodzaju Koczalskiego to jest parodia wynaturzenia tego stylu” Stefan Kisielewski. Zauważył on pewne deformacje i nadmierne swobodności w jego interpretacjach, mimo uznania dla jego umiejętności.

Opinie o Koczalskim są wieloaspektowe i często skrajne, co sprawia, że jego postać w historii muzyki pozostaje inspirującą, a zarazem kontrowersyjną. Jego talent i indywidualność w interpretacji utworów muzycznych wciąż z pewnością zasługują na uwagę i obiektywną ocenę.

---

Oceń: Raul Koczalski

---