Jerzy Iwanow-Szajnowicz

---

Życiorys

Jerzy Iwanow-Szajnowicz był osobą o niezwykle interesującej biografii, na którą wpłynęły zarówno jego włoskie, jak i polskie korzenie. Urodził się jako syn rosyjskiego pułkownika Władimira Iwanowa oraz Polki Leonardy Szajnowicz, co już na wstępie jego życia wprowadziło go w świat różnych kultur. Dzieciństwo spędził w Warszawie, gdzie mieszkał z rodzicami przy ulicy Sosnowej 13. W 1925 roku, po ponownym małżeństwie matki z Grekiem, Jannisem Lambrianidisem, rodzina Iwanowa przeniosła się do Salonik. Tam to Jerzy zajął się sportem, a jego umiejętności w piłce nożnej i wodnej szybko zyskały uznanie w lokalnym środowisku.

Od 1927 roku rozpoczął trenowanie w KS Iraklis Saloniki, a od 1928, jako reprezentant tego klubu w piłce wodnej, uczestniczył we wszystkich istotnych zawodach. Wielokrotnie udowadniał swoje umiejętności pływackie, startując w ogólnogreckich zawodach w latach 1931-1935. 20 listopada 1935 roku uzyskał polskie obywatelstwo. W 1936 roku zajął się żeglarstwem, wygrywając z bratem Antonisem w ważnych greckich zawodach. W czerwcu 1937 roku Jerzy stał się członkiem klubu AZS, a także drużyny piłki wodnej AZS Warszawa oraz reprezentacji Polski.

Maturę uzyskał w Liceum Francuskiej Misji Świeckiej w 1933 roku. W 1938 roku ukończył studia jako magister nauk rolniczych na Katolickim Uniwersytecie w Lowanium, a w sierpniu 1939 roku zdobył dyplom w Institut d’Agronomie de la France d’Outre-Mer. Iwanow był poliglotą, doskonale posługiwał się pięcioma językami: polskim, angielskim, rosyjskim, francuskim oraz greckim.

Wybuch drugiej wojny światowej zastał go w Grecji. W latach 1939-1940 starał się o wcielenie w szeregi Polskich Sił Zbrojnych, głównie drogą korespondencyjną. W kwietniu 1941 roku Jerzy znalazł się w Palestynie, gdzie oczekiwał na przydział do Brygady Karpackiej. Ostatecznie jednak trafił do służby brytyjskiej, zostając agentem British Special Operations Executive. Po przeszkoleniu w Aleksandrii, w październiku 1941 roku (pod kryptonimem „033 B”) zdołał dotrzeć do Grecji na pokładzie brytyjskiego okrętu podwodnego „Thunderbolt”, przyjmując fałszywe nazwisko Kiriakos Paryssis.

Współpracując z greckim ruchem oporu, Iwanow prowadził działalność szpiegowską i sabotażową, dostarczając cennych informacji o niemieckich wojskach w Grecji oraz o ich strategicznych instalacjach. Jego grupa z powodzeniem niszczyła lub uszkadzała niemieckie i włoskie samoloty oraz morskie jednostki. Jerzy wykazał się dużymi umiejętnościami pływackimi, minując niemieckie okręty, jednak jego działania stały się częścią legendy, która w dużej mierze oparta była na fikcyjnych elementach, jak w przypadku zatopienia okrętu U-133. Brak dokładnych dowodów na wiele z przypisanych mu czynów skutkował tym, że jego historia jest często zmieniana w różnych narracjach.

Iwanow wielokrotnie stawał w obliczu niebezpieczeństwa. Został ujęty przez gestapo trzy razy, z czego dwukrotnie udało mu się uciec. Jego ostatnie aresztowanie miało miejsce w Atenach 8 września 1942 roku. Pomimo interwencji ze strony arcybiskupa Aten, Damaskina, został skazany na śmierć przez niemiecki sąd i stracony 4 stycznia 1943 roku.

Przed śmiercią, według relacji, miał wołać: „Niech żyje Grecja, niech żyje Polska” – Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία! Ostatecznie spoczął na trzecim cmentarzu w dzielnicy Nikea w Atenach, pozostawiając za sobą nie tylko bogaty życiorys, ale także legendę, która inspiruje wielu do dzisiaj.

Międzynarodowe uznanie zasług

W lipcu 1945 roku, marszałek Harold Alexander wypowiedział słowa uznania dla Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, ogłaszając podziękowanie w imieniu Narodów Sprzymierzonych. To nie wszystko, bo królowa Elżbieta II, kilka lat po śmierci agenta, postanowiła przekazać jego rodzinie 1000 funtów jako wyraz uznania za dokonania Iwanowa.

Warto również wspomnieć, że imię tego bohatera, Ιβανώφειο – Iwanofio, nadano m.in. halę sportową w Salonikach, będącą siedzibą jego macierzystego klubu Iraklis. Nie bez powodów greckie opinie wskazują, że był on najskuteczniejszym sabotażystą, którego Alianci dysponowali w trakcie II wojny światowej, a jego działania przyniosły znaczące efekty dla obu dotkniętych narodów.

W Polsce, ulice w miastach takich jak: Warszawa, Kraków, Szczecin, Kielce, Częstochowa, Sochaczew, Włocławek, oraz Zgorzelec z dumą noszą imię Jerzego Iwanowa-Szajnowicza. Oprócz tego, jest on patronem 24 Piotrkowskiej Drużyny Harcerskiej „PORT”.

Również w 2021 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy z wizerunkiem Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, z nakładem wynoszącym 10 milionów sztuk. Jego postać zyskuje wciąż na znaczeniu, będąc symbolem odwagi i poświęcenia.

W kulturze

Postać Jerzego Iwanowa-Szajnowicza zyskała popularność dzięki swojej obecności w kulturze, zwłaszcza w literaturze. Bohater literacki biograficznej powieściStanisława Strumph-Wojtkiewicza nosi tytuł Agent Nr. 1.

Warto zwrócić uwagę, że w 1971 roku w Polsce powstał film, który ukazuje dramatyczne wydarzenia związane z działalnością szpiegowską i dywersyjną Iwanowa-Szajnowicza w Grecji. Film ten nosi tytuł Agent nr 1 i został wyreżyserowany przez Zbigniewa Kuźmińskiego. W główną rolę wcielił się Karol Strasburger, który świetnie oddał charakter tej fascynującej postaci.

Odznaczenia pośmiertne

Jerzy Iwanow-Szajnowicz, postać o wyjątkowej odwadze, otrzymał szereg odznaczeń pośmiertnych, które podkreślają jego bohaterstwo oraz oddanie dla swojego kraju oraz zaprzyjaźnionych narodów. Oto lista wyróżnień, które przyznano mu po jego odejściu:

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – przyznany 30 marca 1945 roku w Polsce,
• Krzyż Jerzego – uhonorowanie z dnia 5 marca 1962 roku w Wielkiej Brytanii,
• Złoty Krzyż Męstwa – odznaczenie nadane 25 maja 1976 roku w Grecji.

---

Oceń: Jerzy Iwanow-Szajnowicz

---