Józef Oppenheim

---

Życiorys

Józef Oppenheim, w młodości aktywny działacz lewicowy, był jednym z przedstawicieli III Proletariatu. Po aresztowaniu przez władze rosyjskie, zdołał uciec z więzienia, co skłoniło go do schronienia się za granicą. Choć nie ukończył studiów na politechnikach, podjął pracę w Krakowie.

W 1910 roku Oppenheim przybył razem z grupą narciarzy z krakowskiego AZS do Zakopanego, gdzie ostatecznie osiedlił się na stałe. W latach 1910–1911 pełnił rolę kierownika zakopiańskiego Domu Turystycznego AZS. W 1912 roku zdołał zdobyć nieformalne uprawnienia do prowadzenia wycieczek po Tatrach, zdając egzamin przed komisją przewodnicką, której członkami byli m.in. Mariusz Zaruski i Jakub Gąsienica Wawrytko.

Oprócz turystyki tatrzańskiej, którą uprawiał latem, wkrótce stał się także jednym z najbardziej aktywnych narciarzy, a jego pasja zaowocowała wieloma wyjątkowymi osiągnięciami. W 1914 roku uczestniczył w kilku pierwszych zimowych wejściach, w tym na północną ścianę Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego, towarzysząc Józefowi Lesieckiemu i Mariuszowi Zaruskiemu.

Przed wybuchem I wojny światowej Oppenheim był członkiem zarządu Sekcji Narciarskiej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (PTT). W czasach międzywojennych pełnił funkcję sędziego narciarskiego oraz angażował się w działalność narciarską w Zakopanem, projektując nowe szlaki narciarskie oraz je oznaczając. Był również członkiem kolejnych komisji zajmujących się przewodnictwem tatrzańskim w ramach TOPR.

W szczególności w latach dwudziestych Oppenheim kontynuował uprawianie narciarstwa wysokogórskiego, biorąc udział w pierwszym zimowym wejściu na Wielką Kopę Koprową od północnej strony w 1921 roku, gdzie towarzyszył mu Mieczysław Świerż oraz Władysław Ziętkiewicz i inni. Udało mu się również przejść na nartach przez Kozią i Lodową Przełęcz.

Józef Oppenheim był znany w środowisku narciarskim z innowacyjnej koncepcji „wyrypy”, czyli długotrwałego, kilkunastogodzinnego przejścia na nartach przez szereg górskich szczytów i przełęczy. Przykładem takiej wyprawy było przejście na nartach grań Ornaku, Bystrą, Szeroki Upłaz, Kamienistą oraz Hlinę do Podbańskiej w 1911 roku, które zrealizował wspólnie z Władysławem Pawlicą i czterema innymi osobami.

Wśród innych tras wyryp warto wspomnieć:

• Zakopane – Hala Goryczkowa – Kasprowy Wierch – Hala Gąsienicowa – Zawrat – Dolina Pięciu Stawów Polskich – Gładka Przełęcz – Dolina Wierchcicha – Dolina Cicha – Tomanowa Przełęcz – Hala Smytnia – Dolina Kościeliska – Zakopane, wykonana 14 marca 1926 roku przez m.in. Kazimierza Schiele, A. Zamoyskiego oraz Henryka Bednarskiego w czasie 11 godzin.
• Zakopane – Hala Goryczkowa – Kasprowy Wierch – Dolina Wierchcicha – Zawory – Wrota Chałubińskiego – Morskie Oko – Opalone – Dolina Pięciu Stawów Polskich – Zawrat – Zakopane, pokonana przez Henryka Bednarskiego i Kazimierza Schielego 25 marca 1926 roku.
• Zakopane – Zawrat – Dolina Pięciu Stawów Polskich – Opalone – Morskie Oko – Wrota Chałubińskiego – Ciemne Smreczyny – Wielka Kopa Koprowa – Dolina Cicha – Tomanowa Przełęcz – Czerwone Wierchy – Zakopane, przebyta 7 kwietnia 1926 roku przez Stanisława i Juliana Motyków w ciągu jednego dnia.

Po przyjeździe do Zakopanego Oppenheim szybko nauczył się sztuki fotografowania. W okresie międzywojennym opublikował kilka albumów poświęconych Tatrą (m.in. „Tatry”, „Tatry w zimie”). Jego zdjęcia były szeroko reprodukowane w różnych wydaniach, w tym w „Wierchach”. Wydał także specjalny album zdjęć tatrzańskich i pienińskich, który został ofiarowany papieżowi Piusowi XI przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie w 1925 roku.

Po wybuchu II wojny światowej Oppenheim uciekł na motocyklu do Krakowa z kasą TOPR-u, a następnie osiedlił się najpierw w rejonie Kowla, a od 1942 roku w Warszawie. Z powodu żydowskiego pochodzenia musiał się ukrywać u przyjaciół aż do powstania warszawskiego. Po jego upadku pracował przy ewakuacji rannych ze szpitali, co pozwoliło mu wydostać się z Warszawy do Pruszkowa.

Oppenheim jest autorem przewodnika „Szlaki narciarskie Tatr Polskich i główne przejścia na południową stronę” z 1936 roku. Poza tym niewiele publikował. Jego najważniejsze dzieła to sprawozdania, w tym „Dokoła śmiertelnej wyprawy Wincentego Birkenmajera” oraz „Jak odbyła się wyprawa po ciało śp. Birkenmajera?”. Współautorzy zajmowali się także tematem „Powstanie Pogotowia Tatrzańskiego i jego działalność”. Jego wspomnienia narciarskie pozostały w rękopisach, a ich fragmenty zostały wykorzystane w książce „W stronę Pysznej” autorstwa Wandy Gentil-Tippenhauer i Stanisława Zielińskiego.

Oppenheim był ulubieńcem zakopiańskich kręgów towarzyskich, często nazywany Józiem lub Opcio. Aktywnie wspominany przez ludzi w ich wspomnieniach z tych lat. O jego życiu powstała książka Wojciecha Szatkowskiego zatytułowana „Józef Oppenheim, przyjaciel Tatr i ludzi”, wydana w 2021 roku przez Wydawnictwo LTW i Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego.

Działalność w TOPR

W 1912 roku Józef Oppenheim został aktywnym członkiem Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR). Jego zaangażowanie w działalność ratunkową trwało przez wiele lat, a szczególnie od sierpnia 1914, gdy Mariusz Zaruski, ówczesny naczelnik, dołączył do Legionów Polskich. Oppenheim pełnił funkcję naczelnika TOPR aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku, a także przez krótki okres w 1945 roku.

W latach 1912–1939 Oppenheim brał udział w licznych akcjach ratunkowych latem i zimą, co stało się jego nieodłącznym obowiązkiem oraz pasją. Jego wkład w rozwój turystyki górskiej i bezpieczeństwa w Tatrach był niezwykle istotny. W latach 30. XX wieku, wprowadził nowatorskie rozwiązania, organizując dyżury ratowników podczas zawodów narciarskich, szczególnie tych odbywających się w Tatrach, co stanowiło istotny krok w kierunku zwiększenia bezpieczeństwa w tym regionie.

Śmierć

Po zakończeniu wojny Józef Oppenheim powrócił do swojego rodzinnego Zakopanego, gdzie w 1945 roku miał zaszczyt krótko pełnić funkcję kierownika TOPR-u. Następnie zajął się organizowaniem domów wypoczynkowych na Groniku w Kościelisku. W tragicznych okolicznościach, 28 lutego 1946 roku, został zamordowany we własnym domu na Krzeptówkach. Mordercy zostali szybko zidentyfikowani, okazało się, że należeli do oddziału „Ognia”. Prokuratura, po prowadzeniu dochodzeń oraz aresztowaniu sprawców, wykluczyła hipotezę o charakterze politycznym tego zbrodniczego czynu, stwierdzając, że zbrodnia miała charakter rabunkowy.

Oppenheim spoczął na Nowym Cmentarzu w Zakopanem (kw. L4-3-3). Jego śmierć spowodowała wzburzenie w lokalnej społeczności, co znalazło odzwierciedlenie w wierszu napisanym przez Mieczysława Jastruna, który nosił tytuł „Pamięci Józefa Oppenheima” i ukazał się w „Kuźnicy” w 1946 roku (nr 28). W 1949 roku w Zakopanem zorganizowano wystawę zdjęć Oppenheima poświęconych Tatom, a Grupa Tatrzańska GOPR uhonorowała jego pamięć, nosząc jego imię.

---

Oceń: Józef Oppenheim

---