Choć wiele par w Polsce wybiera życie w nieformalnym związku, czyli konkubinacie, to w chwili rozstania okazuje się, że brak formalizacji relacji rodzi poważne konsekwencje prawne. Wspólne mieszkanie, kredyty, zakupy czy inwestycje – wszystko to może stać się źródłem konfliktów, jeśli partnerzy nie zadbali wcześniej o zabezpieczenie swoich interesów. Co więc mówi polskie prawo o podziale majątku w konkubinacie? Jakie prawa ma partner lub partnerka po rozstaniu? I wreszcie – czy da się odzyskać pieniądze zainwestowane w nieruchomość należącą do byłego partnera?
Spis treści
Kim jest konkubent w świetle prawa?
Pojęcie „konkubinat” nie jest bezpośrednio zdefiniowane w polskich przepisach. W orzecznictwie i praktyce przyjmuje się jednak, że konkubinat to trwały związek dwojga osób (najczęściej heteroseksualny), które pozostają we wspólnym pożyciu, ale nie zawarły związku małżeńskiego. Kluczowe znaczenie mają tu elementy takie jak wspólne gospodarstwo domowe, emocjonalna więź i wzajemna pomoc. Brak aktu małżeństwa oznacza jednak brak wspólności majątkowej, co niesie konkretne skutki prawne.
Podział majątku po rozstaniu – brak wspólności, ale są roszczenia
W przypadku małżeństwa, po rozwodzie możliwy jest sądowy podział majątku wspólnego. W konkubinacie taka konstrukcja nie istnieje – każdy z partnerów zachowuje wyłączne prawo do swojego majątku osobistego. Jeśli więc jedno z partnerów nabyło mieszkanie, samochód czy wyposażenie domu na siebie, formalnie tylko ono pozostaje właścicielem. To prowadzi do sytuacji, w której druga osoba może poczuć się pokrzywdzona – mimo że realnie uczestniczyła w finansowaniu zakupów lub ponosiła część kosztów.
Nie oznacza to jednak braku jakichkolwiek możliwości dochodzenia swoich praw. Osoba, która poniosła wydatki na majątek należący do byłego partnera, może żądać ich zwrotu w ramach tzw. roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia lub rozliczenia nakładów.
Nakłady na mieszkanie konkubenta – co z pieniędzmi?
Częstym problemem po rozstaniu jest kwestia wydatków poniesionych przez jednego z partnerów na nieruchomość należącą wyłącznie do drugiego. Może to być wkład w remont, zakup materiałów, wyposażenia czy spłatę kredytu hipotecznego. Jeśli nie zawarto w tej sprawie żadnej umowy (np. pożyczki), a druga strona nie zwróciła środków, możliwe jest wystąpienie do sądu z żądaniem zwrotu nakładów.
Kluczowe jest tu wykazanie, że nakłady faktycznie zostały poniesione oraz że poprawiły wartość nieruchomości. Najczęściej dochodzi się takich roszczeń na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, co jednak wymaga zgromadzenia odpowiednich dowodów – rachunków, potwierdzeń przelewów czy zeznań świadków.
Prawo do mieszkania po rozstaniu
Wiele osób żyjących w nieformalnym związku zastanawia się, czy po rozstaniu mają jakiekolwiek prawo do wspólnego lokum. Jeśli mieszkanie było wynajmowane wspólnie – sytuacja jest mniej skomplikowana. Umowa najmu może być aneksowana lub wypowiedziana. Problemy zaczynają się wtedy, gdy nieruchomość stanowi własność jednego z partnerów. Druga osoba, jeśli nie była współwłaścicielem, nie ma roszczenia o pozostanie w lokalu – chyba że uda się wykazać istnienie prawa posiadania na innej podstawie, np. umowy użyczenia.
W praktyce, jeśli nieformalny partner odmawia opuszczenia mieszkania, właściciel może złożyć do sądu pozew o eksmisję. Sąd będzie jednak oceniał, czy nie doszło do naruszenia dóbr osobistych lub czy eksmisja nie będzie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Jak odzyskać pieniądze od byłego partnera?
Zwrot pieniędzy po rozstaniu nie jest automatyczny. Osoba dochodząca roszczenia musi nie tylko wskazać konkretną kwotę, ale też udowodnić, że doszło do wydatku na rzecz byłego partnera. Przykłady? Spłacenie jego długów, zakup sprzętu domowego, który pozostał po stronie drugiej osoby, czy systematyczne przelewy na rachunek służący do spłaty kredytu hipotecznego. Jeśli partner nie oddał tych środków, sąd może uznać, że się bezpodstawnie wzbogacił.
W praktyce najczęściej spotykanymi roszczeniami są:
zwrot nakładów na nieruchomość,
żądanie rozliczenia wspólnych wydatków,
odzyskanie pożyczki (jeśli możliwe jest udowodnienie jej udzielenia).
Wszystko to można dochodzić na drodze cywilnej. Nie istnieje jednak żaden „zautomatyzowany” tryb podziału majątku, jak w przypadku rozwodu. To oznacza większe ryzyko – szczególnie dla strony, która nie była właścicielem majątku.
Związek nieformalny a odpowiedzialność finansowa
Warto pamiętać, że konkubinat nie rodzi takich samych konsekwencji prawnych jak małżeństwo – również w zakresie zobowiązań. Jeśli jedno z partnerów zaciąga kredyt, pożyczkę lub dług, drugi nie ponosi za to odpowiedzialności – chyba że sam podpisał umowę lub poręczył zobowiązanie. Z tego powodu ważne jest, aby nie podpisywać dokumentów bez świadomości ich konsekwencji i dokładnie przemyśleć wspólne inwestycje.
Z punktu widzenia prawa, warto też zadbać o zawarcie umów cywilnoprawnych – szczególnie wtedy, gdy planowane są większe wydatki lub wspólne przedsięwzięcia. Umowa pożyczki, darowizny, współwłasności czy nawet umowa o wspólnym prowadzeniu gospodarstwa domowego może w przyszłości ułatwić dochodzenie roszczeń. Przykład konkretnych rozwiązań można znaleźć na stronie HMK Legal: https://www.hmklegal.pl/kancelaria-radcow-prawnych-warszawa/sprawy-rodzinne/rozliczenie-konkubinatu/.
Czy konkubinat wymaga zabezpieczeń prawnych?
Zdecydowanie tak. Mimo że wiele par nieformalnych nie chce „formalizować” relacji, nie oznacza to, że powinny ignorować aspekty prawne wspólnego życia. Konkubinat to nie tylko wspólne mieszkanie – to również codzienne decyzje finansowe, które mogą rodzić poważne konsekwencje. Brak zabezpieczeń może prowadzić do utraty majątku, trudności w dochodzeniu roszczeń, a nawet do sporów sądowych, które trwają latami.
Dlatego warto zawczasu pomyśleć o formach zabezpieczenia – czy to poprzez zawarcie pisemnych umów, czy też przez świadome ustalanie, na czyje nazwisko nabywany jest majątek. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się ze specjalistą, który pomoże dobrać odpowiednie rozwiązanie – zespół HMK posiada doświadczenie w sprawach dotyczących związków nieformalnych: https://www.hmklegal.pl/o-nas/.
Konkubinat, mimo że powszechnie akceptowany społecznie, wciąż pozostaje konstrukcją ryzykowną w świetle prawa. Brak odpowiednich działań może oznaczać, że po rozstaniu jedna ze stron zostanie z niczym – nawet jeśli przez lata inwestowała, remontowała i płaciła. Dlatego warto działać zawczasu, zanim emocje wezmą górę nad rozsądkiem.